مطبوعات شهرستان ها
مطبوعات شهرستانها، پس از چاپ و انتشار روزنامه «کاغذ اخبار» در 1216ش/ 1253ق / 1837م که در حقیقت میتوان آن را تاریخ آغاز به کار مطبوعات ایران دانست، رفتهرفته چاپ روزنامه و روزنامهخوانی در ایران گسترش یافت، پس از تهران که در این زمینه حق تقدم دارد و روزنامههایی چون: «وقایعاتفاقیه*» که بعداً به روزنامه «دولت علیه ایران» تغییر نام داد، «روزنامه دولت ایران*»، «روزنامه ملت سنیه ایران*»، «شرف*» که در ادامه انتشار به «شرافت» تغییر نام داد، «تربیت*» و «خلاصهالحوادث» و... در آنجا چاپ میشد. اولین تحرکات و فعالیتها جهت چاپ روزنامه در شهرستانها آغاز گردید.
در اینکه نخستین نشریه شهرستانی در ایران در کدام شهر انتشار یافته، اختلاف نظر وجود دارد، برخی روزنامه «فارس» را که شماره اول آن در 1289ق / 1872م چاپ شده نخستین روزنامه شهرستانی ایران دانستهاند[۱][۲]. اما در برخی منابع دیگر، از جمله در جدیدترین کتابی که در اینباره چاپ گردیده، «روزنامه ملتی مملکت آذربایجان» که به نامهای دیگری چون «اخبار دارالسلطنه آذربایجان»، «روزنامه وقایع شهر مملکت محروسه آذربایجان و.. هم نامیده شده و نخستین شماره آن در 1275ق / 1859م در شهر تبریز چاپ گردیده، نخستین روزنامه شهرستانی در ایران معرفی شده است[۳][۴]. در دوره قاجاریه تبریز از نظر تعداد چاپ روزنامه در میان شهرستانهای ایران پس از تهران با پنجاه و یک روزنامه مقام دوم را دارا بوده است[۵].
با افزایش رشد و آگاهی مردم ایران و تمایل آنان به دانستن اخبار حوادث و رویدادهای داخل کشور و نیز تحولاتی که در دیگر نقاط جهان اتفاق میافتد و به مناسبت رویدادهای انقلاب مشروطه چاپ روزنامه در ایران روند رو به گسترش داشت. تا جایی که 1325ق از این جهت بیسابقه بود. چرا که در طول 73 سال، یعنی از زمان انتشار نخستین روزنامه در ایران در 1253ق تا این سال 91 نشریه در ایران به چاپ رسید و وارد بازار مطبوعات شد[۶]. یک سوم از این تعداد روزنامه سهم شهرستانها بود. بدین ترتیب که 9 نشریه در اصفهان، 7 نشریه در رشت، 6 نشریه در تبریز، 4 نشریه در همدان، 2 نشریه در لاهیجان، 2 نشریه در اورمیه و در پنج شهر کرمانشاه، شیراز، مشهد، بندر انزلی و شهر ری هم هر کدام یک روزنامه منتشر میشد[۷].
این وضعیت در دوران سلطنت محمدعلی شاه تغییر یافت و مجموع روزنامههای منتشر شده در شهرستانها از تعداد روزنامههای چاپ تهران فزونی گرفت. در این دوران در تهران 9 روزنامه منتشر میشد، در حالیکه فقط در سه شهر تبریز(10)، اصفهان(5)، رشت (3) جمعاً 18 روزنامه منتشر میشد. ضمن اینکه در همان زمان در شهرستانهای دیگری چون مشهد (3)، شیراز (2)، یزد (2) و بروجرد، کاشان، خوی، اورمیه، کرمانشاه، قزوین و کرمان هم هر کدام یک روزنامه منتشر میشد[۸]. در میان دو سال 1328 تا 1329ق / 1910 تا 1911م هم در همان شهرهای اشاره شده به اضافه اراک انتشار روزنامه ادامه داشت[۹]. روند گسترش چاپ روزنامه در شهرستانهای ایران ادامه داشت و در مقاطع مختلف کار چاپ روزنامه در شهرستانها پی گرفته شد و بر تعداد شهرستانهایی که در آنها روزنامه به چاپ میرسید افزوده گردید. به غیر از روزنامه ملتی آذربایجان که به عنوان نخستین روزنامه شهرستانی از آن یاد گردیده، شیراز و اصفهان را میتوان از شهرهایی دانست که نسبت به دیگر شهرستانهای کشور زودتر چاپ روزنامه را آغاز نمودند. اصفهان سومین شهرستانی است که در آنجا روزنامه چاپ شد. روزنامه «فرهنگ» نخستین نشریه ادواری چاپ اصفهان است که در 2 جمادیالاول 1296ق / ؟م منتشر شد[۱۰]. روزنامه «زبان زنان» نیز توسط صدیقه دولتآبادی در 1337ق / 1918م در اصفهان منتشر شد[۱۱].
بوشهر هم از دیگر شهرهایی است که چاپ روزنامه در آنجا نسبتاً زود آغاز گردید. «روزنامه مظفری» در 1319ق/ 1901م توسط متینالسلطنه ثقفی در این شهر منتشر شد[۱۲].
سابقه چاپ روزنامه در گیلان نیز بیش از یک سده میباشد و پس از استقرار مشروطیت، نخستین نشریهای که در گیلان منتشر شد، روزنامه «خیرالکلام» است که مدیریت آن با افصحالمتکلمین املشی بود و در 1325ق / 1907م در شهر رشت منتشر شد[۱۳]. نسیم شمال نیز یکی از مشهورترین روزنامههای دوران خود بود در شعبان 1325 / سپتامبر 1907م توسط سیداشرفالدین گیلانی در شهر رشت منتشر شد[۱۴]. در کرمانشاه نیز روزنامه بیستون در 1325ق / 1907م منتشر شد[۱۵]. کرمان هم از شهرهایی است که نزدیک به یک سده است که در آنجا روزنامه چاپ شده است. روزنامه «اعتبار» به مدیریت شیخ محمدحسن طلبه و سردبیری آقا میرزا غلامحسین در 1327ق / 1909م در این شهر منتشر شده است[۱۶]. از دیگر شهرهای ایران که در آنها روزنامه چاپ میشده، میتوان از اردبیل، زنجان، قزوین و مشهد نام برد. اولین روزنامه چاپ شده در شهر اردبیل «برگ سبز» نام داشت که به مدیریت میرزا فضلالله شیخالاسلامزاده و به همت سید احمد چاپ و توزیع گردید[۱۷]. اولین نشریه چاپ شده در شهر زنجان «پروین خمسه» نام داشت و توسط عیسی قانونخواه زنجانی (ناصرالمله) منتشر شد[۱۸]. نخستین نشریه قزوین هم «هدایت» است که شماره اول آن در 1326ق/ 1908م منتشر شده[۱۹]. در مشهد روزنامه «خراسان» توسط سیدحسین اردبیلی در 1327ق / 1909م منتشر شد[۲۰].
براساس تقسیمبندی که صورت گرفته، تاریخ مطبوعات ایران را به پنج دوره تقسیم کردهاند که در هر یک از این ادوار پنجگانه چاپ روزنامهها در شهرستانهای ایران دستخوش فراز و نشیبهایی بوده است. در دوره اول که 85-1215 را در بر میگیرد، به غیر از تهران، تبریز با 12 عنوان و رشت و شیراز هر کدام با یک عنوان قرار دارند[۲۱].دوره دوم که از 1300 تا 1285ق / ؟م را در برمیگیرد، کماکان تبریز در مقام دوم قرار دارد و شهرهایی چون یزد، محمره (خرمشهر)، اردبیل و کسما به شهرستانهای دارای روزنامه اضافه شدند[۲۲].
دوره سوم از 1300 تا 1320ق / 1882 تا 1902م را در بردارد، در این دوره به دلایلی بر میزان نشریات منتشره در تهران افزوده و در مقابل از تعداد نشریات شهرستانها کاسته شد[۲۳]. دوره چهارم 1320 تا 1332ش پرهیجانترین دوره مطبوعاتی ایران است و شهرهای بیشتری در این دوره به چاپ روزنامه پرداختند و در دوره پنجم که از 1332 تا 1356ش را در برمیگیرد، تعداد شهرهایی که در آنها روزنامه چاپ میشود از 36 شهر دوره قبلی به 31 شهر کاهش مییابد[۲۴].
افزایش و یا کاهش تعداد عناوین روزنامههای چاپ شهرستانها با رویدادهای سیاسی کشور در ارتباط بود و در دهه 1280ق / 1863م به سبب رویدادهای انقلاب مشروطه، شاهد گسترش و افزایش چاپ روزنامه در تهران و شهرستانها هستیم[۲۵] و همین اتفاق در 1299 تا 1304، 1320 و 1332ش که هر یک مقاطع حساس و سرنوشتسازی از تاریخ ایران بوده است نیز رخ میدهد. در این ادوار مجموعاً در 56 شهر کشور که تهران نیز جزء آن هست نشریهای به چاپ رسیده است[۲۶]. پس از کودتای 28 مرداد 1332ش، دوره جدیدی در حیات مطبوعات آغاز گردید که به طور کلی بر تمامی مطبوعات کشور نیز تأثیرگذار شد. در این دوران با دستگیری تعدادی از مدیران جراید و بستن و توقیف نمودن بسیاری از رونامهها از تعداد آنان بسیار کاسته شد. در فاصله میان کودتای 28 مرداد تا پیروزی انقلاب ایران مطبوعات دوبار دیگر با توقیف دسته جمعی مواجه شدند که یکی در 1342ش و دیگری در 1353ش بود[۲۷].
در اواخر دهه سی و اوایل دهه چهل دو شهر تهران و قم از کانونهای مطبوعات ضد رژیم بودند[۲۸]. از دی ماه 1356ش تا پایان عمر رژیم پهلوی در 22 بهمن 1357ش نیز دوران پر افت و خیزی برای مطبوعات ایران بود و اگر چه مطبوعات عمده کشور که در شهر تهران چاپ میشد با اعمال نظر، تهدید و توقیف و... مواجه بودند، اما مطبوعات شهرستانها هم از این رویدادها بینصیب نمیماندند.
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ براون ادوارد. تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. جلد دوم، ترجمه و تحشیه... محمد عباسی، تهران: بیتا، انتشارات معرفت، ص 136
- ↑ صلحجو، جهانگیر. تاریخ مطبوعات ایران و جهان. 1348، كتابهای سیمرغ، ص 71.
- ↑ آرینپور، یحیی. از صبا تا نیما. جلد اول، چاپ چهارم، 1372، انتشارات زوار، ص 246؛ قاسمی
- ↑ قاسمی، سیدفرید. اولینهای مطبوعات ایران. چاپ 1383، نشر آبی، ص 247.
- ↑ براون ادوارد. تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. جلد دوم، ترجمه و تحشیه... محمد عباسی، تهران: بیتا، انتشارات معرفت، ص 161.
- ↑ سهیل نقشی، محمدجواد. چاپ و مطبوعات در گیلان از مشروطه تا امروز. چاپ 1381، انتشارات شهر یاران، 82.
- ↑ چاپ و مطبوعات در گیلان از مشروطه تا امروز. چاپ 1381، انتشارات شهر یاران.
- ↑ سهیل نقشی محمدجواد. چاپ و مطبوعات در گیلان از مشروطه تا امروز. چاپ 1381، انتشارات شهر یاران، ص 85.
- ↑ چاپ و مطبوعات در گیلان از مشروطه تا امروز. چاپ 1381، انتشارات شهر یاران. .
- ↑ قاسمی سیدفرید. اولینهای مطبوعات ایران. چاپ 1383، نشر آبی، ص 424.
- ↑ محمدی، محمد. تاریخچه مطبوعات اصفهان. 1382، انتشارات نقش مانا، ص 13.
- ↑ یاحسینی، سیدقاسم. صدسال مطبوعات بوشهر. چاپ 1374، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر، ص 68.
- ↑ سهیل نقشی محمدجواد. چاپ و مطبوعات در گیلان از مشروطه تا امروز. چاپ 1381، انتشارات شهر یاران، ص 99.
- ↑ سهیل نقشی محمدجواد. چاپ و مطبوعات در گیلان از مشروطه تا امروز. چاپ 1381، انتشارات شهر یاران، ص 104.
- ↑ صدرهاشمی، محمد. تاریخ جراید و مجلات ایران. جلد دوم، چاپ دوم 1364، اصفهان: انتشارات کمال، ص 41.
- ↑ رزمآرا، اسماعیل. تاریخ مطبوعات کرمان. چاپ 1367، انتشارات زوار، ص 18.
- ↑ محمدیاناردی، حیدر. تاریخ مطبوعات اردبیل (1287- 1357). چاپ 1381، ص 14.
- ↑ قشمی، علی. تاریخ مطبوعات زنجان. زنجان: 1380، انتشارات نیکان کتاب، ص 16.
- ↑ حمیدی، محمدرضا. تاریخ مطبوعات قزوین. چاپ 1380، انتشارات طه، ص 53.
- ↑ صدرهاشمیرمحمد. تاریخ جراید و مجلات ایران. جلد دوم، چاپ دوم 1364، اصفهان: انتشارات کمال، ص 243.
- ↑ برزین، مسعود. تجزیه و تحلیل آماری مطبوعات ایران. 1370، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها، ص 16.
- ↑ برزین، مسعود. تجزیه و تحلیل آماری مطبوعات ایران. 1370، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها. ص 17.
- ↑ برزین، مسعود. تجزیه و تحلیل آماری مطبوعات ایران. 1370، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها، ص 19.
- ↑ برزین، مسعود. تجزیه و تحلیل آماری مطبوعات ایران. 1370، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها، ص 23.
- ↑ برزین، مسعود. تجزیه و تحلیل آماری مطبوعات ایران. 1370، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها، ص 14.
- ↑ برزین، مسعود. تجزیه و تحلیل آماری مطبوعات ایران. 1370، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها، ص 13.
- ↑ قاسمی، سیدفرید. مطبوعات ایران در قرن بیستم. تهران: 1380، نشر قصه، ص 108 و 109.
- ↑ قاسمی، سیدفرید. مطبوعات ایران در قرن بیستم. تهران: 1380، نشر قصه، ص 106 و 107.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
مسعود عرفانیان