امیرکبیر، میرزا تقی خان
امیرکبیر، میرزا تقی خان، (1222-1268ق / 1807-1852م)، نخستین صدراعظم ناصرالدین شاه.
در هزاوه فراهان از توابع اراک متولد شد. زمان ولادت وی محل تردید است[۱][۲][۳]. پدرش آشپز و ناظر دستگاه قائم مقام فراهانی بود و از آنجا که هوش و درایت فراوانی داشت تحت تعلیم و تربیت قائممقام قرار گرفت[۴]. پس از چندی به تدریج در دستگاه قائم مقام ترقی کرد و به منشیگری نظام ارتقا یافت و در اولین سفر سیاسی خود در 1244ق / 1828م به همراه هیئتی به منظور عذرخواهی از واقعه قتل گریبایدوف[Griboyedov] سفیر روس در ایران عازم روسیه شد[۵][۶]. دو سال بعد به همراه ولیعهد، ناصرالدین میرزا، برای دیدار تزار روسیه به ایروان سفر کرد.
در زمان اقامت ناصرالدین میرزا در تبریز امیر به ریاست سپاه آذربایجان و پیشکاری ولیعهد منصوب شد[۷][۸]. او همچنین مأموریت یافت تا در کنفرانسی که در ارزنه الروم برای حل اختلافات ایران و عثمانی تشکیل شده بود شرکت کند. او در این مأموریت تسلط خود را بر امور سیاسی ثابت کرد و حقوق از دست رفته ایران را بازگرداند[۹].
ناصرالدین میرزا پس از رسیدن به سلطنت، لقب امیرنظام به میرزا تقی خان اعطا کرد و او را به صدارت منصوب کرد و کلیه امور کشوری و لشکری را به او واگذار کرد[۱۰]. در این زمان اوضاع کشور پریشان و حکومت ملوکالطوایفی در سراسر کشور حکمفرما بود[۱۱].
نخستین اقدام امیر برای اصلاح امور کشور عبارت بود از کاهش نفوذ درباریان و قطع مستمریهای فوقالعاده، تمرکز امور اداری و مالیاتها و درآمدهای دولت، تنظیم بودجه، ایجاد تعادل بین درآمد و هزینه دولت، تشکیل سپاه منظم و از بین بردن ملوکالطوایفی.
در زمینه سیاست خارجی نیز اقدام به برقراری روابط دوستی و احترام متقابل با دولتها و اصلاح وضع سفارتخانههای ایران و جلوگیری از نفوذ کشورهای بیگانه در ایران کرد[۷]. پارهای از اقدامات امیر در طول صدارت عبارت است از: تأسیس کارخانههای اسلحهسازی و توپسازی، ایجاد سربازخانه و استحکامات در مراکز مهم مرزی و تقویت نیروی دریایی، ایجاد لباس متحدالشکل نظامی برای سربازان و صاحب منصبان، تأسیس چاپارخانه و قراول خانه، ایجاد کارخانههای مختلف صنعتی و پارچهبافی، اقدام به استخراج معادن، ایجاد سد بر روی رودخانهها و حمایت از کشاورزان و بازرگانان داخلی و خارجی، افزایش صادرات و کاهش واردات، مبارزه با کهنهپرستی و دفاع از حقوق اقلیتهای مذهبی، تأسیس مدرسه دارالفنون* و انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه*، استخدام استادان خارجی و اعزام دانشجو به اروپا[۱۲]. ایجاد نظام اطلاعرسانی و خفیهنویسی[۱۳] و بنا کردن ساختمانهایی نظیر: بازار امیر (کفاشها)، ساختمان مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین، ساختمان کاروانسرای امیر و بنای امامزاده زید[۱۴]. شاه به دلیل توطئه و دسیسههای مهد علیا و سفرای خارجی در 1268ق / 1852م فرمان عزل امیر را از صدارت صادر و او را به حکومت کاشان منصوب کرد[۱۵].
اوضاع کشور پس از عزل امیر آشفته و نابسامان شد و دشمنان امیر از بیم این که امیر دوباره به صدارت منصوب شود فرمان قتل امیر را از شاه گرفتند و سرانجام توسط علی خان حاجبالدوله در حمام فین کاشان به قتل رسید[۱۶]. امیر ابتدا در کاشان مدفون شد، اما به اصرار همسرش عزتالدوله، که خواهر تنی ناصرالدین شاه بود، پیکر او را به کربلا منتقل کردند[۱۷].
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ مصاحب، غلامحسین. دایره المعارف فارسی. تهران: فرانکلین، 1345، ج 1، ص 252
- ↑ شمیم، علیاصغر. ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: مدبر، 1374، ص 156.
- ↑ دایره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل امیرکبیر.
- ↑ مکی، حسین. زندگانی میرزا تقی خان امیرکبیر. تهران: ایران، 1373، ص 81.
- ↑ برزآبادی فراهانی، مجتبی. زندگی و افکار امیرکبیر. تهران: اوستا، 1380، ص 60
- ↑ تقیزاده، حسن. «میرزا تقی خان امیرنظام»، یغما. تهران: 1355، س بیست و نهم، ش 1، ص 140.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ شمیم، علیاصغر. ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: مدبر، 1374، ص 160.
- ↑ اعتمادالسلطنه، محمدحسن. صدرالتواریخ. به کوشش محمد مشیری، تهران: 1349، ص 202، 205، 206.
- ↑ بهنود، مسعود. کشتهگان بر سر قدرت. تهران: علم، 1378، ص 70-72.
- ↑ مکی، حسین. زندگانی میرزا تقی خان امیرکبیر. تهران: ایران، 1373، ص 81.
- ↑ بهنود، مسعود. کشتهگان بر سر قدرت. تهران: علم، 1378، ص 80.
- ↑ برزآبادی فراهانی، مجتبی. زندگی و افکار امیرکبیر. تهران: اوستا، 1380، ص 9-11.
- ↑ بهنود، مسعود. کشتهگان بر سر قدرت. تهران: علم، 1378، ص 91.
- ↑ مکی، حسین. زندگانی میرزا تقی خان امیرکبیر. تهران: ایران، 1373، ص 605-606.
- ↑ مکی، حسین. زندگانی میرزا تقی خان امیرکبیر. تهران: ایران، 1373، ص 524.
- ↑ شمیم، علیاصغر. ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: مدبر، 1374، ص.170.
- ↑ مکی، حسین. زندگانی میرزا تقی خان امیرکبیر. تهران: ایران، 1373، ص 654.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
الهه جواهری