پرش به محتوا

مندائی

از ویکی ایران

مندائی/ mændaηi/، از شاخه شمال غربی خانواده زبان‌های سامی[۱] و در کنار سریانی و بابلی متأخر(Late Babylonian) یکی از گونه‌های آرامی شرقی است[۲].

مندائیان قومی هستند با قدمت حدود 1700 یا 1800 سال[۲] با دینی مستقل که در زمره مذاهب گنوسی است[۳] و عناصری از ادیان مسیحی و کلیمی دارد و به دلیل مجاورت جغرافیایی، از دین‌های ایرانی نیز تأثیر پذیرفته است[۴].

درفش؛ نماد دین مندائی، برگرفته از سایت ویکی شیعه،قابل بازیابی ازhttps://fa.wikishia.net

این قوم امروزه ـ به طور عمده در جنوب عراق (به ویژه در شهر بصره) و در جنوب غربی ایران در استان خوزستان (به ویژه در شهرهای اهواز)، آبادان، خرمشهر و سربندر) سکونت دارند[۳][۵].

«مندائی»، نامی که مندائیان غالباً برای نامیدن خود و زبانشان به کار می‌برند، مشتق از واژه آرامی «مَندا» به معنای «معرفت» است. امروزه تعداد بسیار اندکی از این جمعیت که به طور عمده روحانیان مندائی و خانواده آنان هستند به این زبان تکلم می‌کنند[۶] (حدود 500 نفر)[۷] و مندائی برای سایر مندائیان فقط زبان انجام مناسک دینی است. زبان مندائی دو گونه دارد، یکی مندائی کلاسیک( Classical Mandaic) و دیگری مندائی نو(Modern Mandaic). مندائی کلاسیک زبان متون دینی و مندائی نو زبان محاوره عده قلیلی از مندائیان است. به دلایل تاریخی و جغرافیایی، مندائی کلاسیک در طول زمان از زبان‌های عربی و فارسی تأثیر پذیرفته و به تدریج در سطح واج‌ها و واژگان دچار تغییر شده است. پیدایش برخی واج‌های حلقی، مثلاً واج /?/ که در عربی موجود است و نیز برخی واج‌های ویژه فارسی، مثلاً واج /ž/ در مندائی نو نتیجه همین تأثیر است[۶]. مندائی نو بسته به مکان رواج دارای چند گویش از جمله اهوازی، شوشتری و مندائیِ عراق است که تفاوت‌های اندکی با هم دارند[۷][۸]. نظام آوایی مندائی نو از مندائی کلاسیک به مراتب پیچیده‌تر است و 32 همخوان، 12 واکه ساده و 6 واکه مرکب را در بر می‌گیرد[۹].

مندائی دو جنس دستوری مذکر و مؤنث، دو شمار مفرد و جمع و  سه حالت مطلق(absolutus)، مرکب(constructus) و تأکیدی(emphaticus) دارد و اسم در آن بسته به این موارد با ساختی مشابه سایر گویش‌های آرامی صرف می‌شود[۱۰]. اما صرف اسامی از نظر حالت‌های فاعلی، مفعولی و اضافی در این زبان و دیگر اعضاء شاخه شمال غربی خانواده زبان‌های سامی از بین رفته است[۱۱]. در ترکیبات اضافی و وصفی، مضاف‌الیه و صفت بعد از اسم قرار می‌گیرند و با حرف ربط به آن متصل می‌شوند. به عنوان نمونه:[۱۲]

«بوی خوش»   riha zed basem                                        

ترتیب قرار گرفتن ارکان جمله در جملات فعلی(verbal sentence)مندائی تا حد زیادی آزاد است و معمولاً واژه مؤکد در آغاز جمله قرار می‌گیرد، هر چند معمول‌ترین جایگاه نهاد، پیش از فعل و معمول‌ترین جایگاه مفعول پس از فعل است[۱۳]. بنابراین، الگوی نحوی غالب در جمله‌های پایه به صورت: فاعل ـ فعل ـ مفعول است. خط مندائی که وسیله کتابت مندائی کلاسیک بوده، مشتق از خط آرامی است و در قرن اول هجری شمسی (قرن هفتم میلادی) در منطقه بصره ایجاد شده است[۱۴]. الفبای مندائی 23 حرف دارد و از راست به چپ نوشته می‌شود [۱۵]و حروف آن جز در مواردی خاص، به یکدیگر می‌چسبند. ویژگی منحصر به فرد خط مندائی درمیان خطوط آرامی آن است که هر واکه نویسه مجزای خود را دارد و برای خواندن صحیح واژه‌ها نیازی به استفاده از علائم زیر و زبری نیست[۱۶]. البته تناظر یک به یک بین واج‌ها و نویسه‌های خط مندائی وجود ندارد گاهی خواندن صحیح یک واژه نیازمند آشنایی قبلی با تلفظ صحیح آن است[۱۷]. امروزه از این خط تنها در نگارش متون دینی استفاده می‌شود و در موارد دیگر زبان مندائی را با حروف فارسی ـ عربی می‌نویسند[۱۸].

ادبیات مندائی که صرفاً به دوره کلاسیک این زبان مربوط می‌شود[۱۹] شامل متونی دینی است که به لحاظ اهمیت در یک مرتبه قرار نمی‌گیرند. تعیین دقیق قدمت ادبیات مندائی به دلیل نبود شواهد تاریخی امکان‌پذیر نیست[۲۰] اما به هر حال نمی‌توان آن را به پیش از هزاره اول میلادی منسوب کرد[۲۱].کتاب مقدس مندائیان «گنزا ربّا» /genza ræbba/ به دو بخش راست و چپ تقسیم می‌شود[۱۸][۲۲]. گنزای راست منثور و بخش عمده گنزای چپ منظوم است[۲۳]. (← مندایی، دین) سایر متون مندائی به تعالیم دینی و نیز روش‌های اجرای مناسک مربوط می‌شود[۱۸]. که هنوز به چاپ نرسیده و در صورت لزوم نسخه‌های دست‌نویس از آن‌ها تهیه می‌شود[۲۴].

امروزه مندائی نو به علت قلت گویشوران و نیز افزایش فشار دو زبان فارسی و عربی در معرض نابودی است.

نیز نگاه کنید به

مآخذ

  1. ↑ campbell, George. 2000. "Semitic Languages", Compendium of the World’s Languages. London & New York: Routledge, p. 1467.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Buckley, Jorunn Jacobsen. 1987. "Mandaean Religion", The Encyclopedia of Religion, edited by Mircea Eliade, New York: Macmillan pulishing, p. 150.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱   مصاحب، غلامحسین. 1374، دایرهالمعارف فارسی. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ج2، بخش1، ص2418.
  4. ↑ Buckley, Jorunn Jacobsen and Ezio Albrile. 2005. "Mandaean Religion", Encyclopedia of Religion, edited by Lindsay Jones, New York: Thomson Gale, Vol. 8, p. 5634.
  5. ↑ برنجی، سلیم. 1367، قوم از یاد رفته: کاوشی درباره قوم صابئین مندائی. تهران: دنیای کتاب، ص83.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ عربستانی، مهرداد. 1383، تعمیدیان غریب: مطالعه‌ای مردم‌شناختی در دین‌ورزی صابئین مندائی ایران. تهران: نشر افکار و سازمان میراث فرهنگی کشور، ص255.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ برگرفته از On web:www.Ethnologue.com
  8. ↑ Macuch, Rudolf. 1965, Handbook of Classical and Modern Mandaic. Berlin: Walter de Gruyter & co. p. 312 – 313.
  9. ↑ Macuch, Rudolf. 1965, Handbook of Classical and Modern Mandaic. Berlin: Walter de Gruyter & co. p. 29.
  10. ↑ Macuch, Rudolf. 1965, Handbook of Classical and Modern Mandaic. Berlin: Walter de Gruyter & co. p. 206.
  11. ↑ campbell, George. 2000. "Semitic Languages", Compendium of the World’s Languages. London & New York: Routledge, p. 1470.
  12. ↑ عربستانی، مهرداد. 1383، تعمیدیان غریب: مطالعه‌ای مردم‌شناختی در دین‌ورزی صابئین مندائی ایران. تهران: نشر افکار و سازمان میراث فرهنگی کشور، ص257.
  13. ↑ Macuch, Rudolf. 1965, Handbook of Classical and Modern Mandaic. Berlin: Walter de Gruyter & co. p. 443.
  14. ↑ Coulmas, Florian. 1999. The Black well Encyclopedia of Writing Systems. Oxford: Black well. P.
  15. ↑ برنجی، سلیم. 1367، قوم از یاد رفته: کاوشی درباره قوم صابئین مندائی. تهران: دنیای کتاب، ص89.
  16. ↑ Healey, John. F. 1996. The Early Alphabet", Reading The Past: Ancien Writing from Cuneiform to the Alphabet. Introduced by J. T. Hooker. Great Britain: British Museum Press, P. 240.
  17. ↑ عربستانی، مهرداد. 1383، تعمیدیان غریب: مطالعه‌ای مردم‌شناختی در دین‌ورزی صابئین مندائی ایران. تهران: نشر افکار و سازمان میراث فرهنگی کشور، ص257- 256.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ عربستانی، مهرداد. 1383، تعمیدیان غریب: مطالعه‌ای مردم‌شناختی در دین‌ورزی صابئین مندائی ایران. تهران: نشر افکار و سازمان میراث فرهنگی کشور، ص260.
  19. ↑ برگرفته از On web: www.mandaeanworld.com
  20. ↑ Buckley, Jorunn Jacobsen and Ezio Albrile. 2005. "Mandaean Religion", Encyclopedia of Religion, edited by: Lindsay Jones, New York: Thomson Gale, Vol. 8, p. 5638.
  21. ↑ Brandt, w. 1974. "Mandaens". Encyclopedia of Religion and Ethics. Edited by: James Hasthings, Edinburgh: T & T. Clark, Vol. 8, P. 380.
  22. ↑ Brandt, w. 1974. "Mandaens". Encyclopedia of Religion and Ethics. Edited by: James Hasthings, Edinburgh: T & T. Clark, Vol. 8, P. 380.
  23. ↑ Buckley, Jorunn Jacobsen and Ezio Albrile. 2005. "Mandaean Religion", Encyclopedia of Religion, edited by: Lindsay Jones, New York: Thomson Gale, Vol. 8, p. 5635.
  24. ↑ Drower, E. S. 1962. The Mandaeans of Iraq and Iran. Leiden: E. J. Brill, P. 20.

منبع اصلی

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،

پیوند به بیرون

مندائیان، سایت ویکی شیعه ، قابل بازیابی از view/صابئین/https://fa.wikishia.net

نویسنده مقاله

فریار اخلاقی

برگرفته از «https://iranology-e.ir/index.php?title=مندائی&oldid=7261»