ایوان مدائن
ایوان مدائن، مشهور به طاق کسری و معروفترین بنای به جای مانده از پادشاه ساسانی واقع در عراق امروزی.
ایوان به طاق یا عمارتی گفته میشود که شکل آن محرابی و هلالی باشد[۱]. به این دلیل آن را ایوان کسری یا طاق کسری میگویند که به احتمال سازنده آن خسرو انوشیروان (589- 531 م) ملقب به کسری بوده[۲] و کسر را نیز مورخ ان عرب به عنوان لقب خسرو از شیروان و خسرو پرویز بکار بردهاند. ویرانههای این بنا در محله اسپانبر واقع در شرق تیسفون* و در آنجا که آثار خرابههای بسیاری موجود است[۳]، هنوز پابرجاست. تاریخ برآوردن کاخ تیسفون به درستی روشن نیست[۴]، گروهی آنرا خسرو انوشیروان و گروهی به شاپور یکم (حک: 272- 241م) و حتی شاپور دوم [۵] (379- 309م) نسبت دادهاند. مجموع خرابههای این کاخ و متعلّقات آن مساختی به طول 300 × 400 متر را در بردارد که شامل آثاری چند است.
علاوه بر طاق کسری عمارتی در فاصله 100 متری مشرق آن و تلی معروف به حریم کسری در سمت جنوب آن و ویرانههایی در سمت شمال در زیر قبرستان جدید هست و طاق کسری تنها بخش از کل عمارت است که اثر قابل توجهی از آن باقی مانده. ایوان بزرگ حدود 35 متر ارتقاع و قطر دهانه آن 25 متر است که به حیاط بستهای باز میشده. در حال حاضر قسمتی از ایوان و نمای کاخ برپاست. بقیه ساختمان به پنج اتاق راستگوشه بزرگ تقسیم میشده که راهروهایی آنها را به هم متصل میکرده که شماری اتاق کوچک آنها را از هم جدا میکنند. مصالح ساختمانی در اینجا از سنتهای مقدس معماران بینالنهرین یعنی آجر و ملاط پوشیده از گچبری که وسیلهای برای ریزهکاری های تزیینی بوده، پیوری میکند. آرایش بیرونی شامل نمای ساختمان است که از شش طبقه طاقچه افقی که بر ستون های توکار سوارند ترکیب شده.
این نما از صاروج منقش با سنگهای مرمر یا از صفحات مسین رزاند و دوسیماندود پوشیده شده بوده. تا سال 1888م نما و تالار بزرگ مرکز برپا بوده و در این سال جناح شمالی خراب شده است. و در وسط این جلوخان دهانه طاق بزرگ بیضی شکلی نمایان است که عمق آن تا آخر بنا پیش رفته که تالار بارگاه شاهنشاه بوده. این بنا از لحاظ ساختمانی بنایی ساده بوده ولی حیرت و اعجاب نظارگان در برابر آن بیشتر به علت عظمت و ضخامت اضلاع آن بوده است[۶].
از آرایش داخلی بنا تنها توصیفایی مربوط به روزگار خسرو انوشیروان باقی است و بیانگر این است که دیوارها پوشیده از موزاییک بوده از جمله در اتاقی که تخت او قرار داشته صحنه جنگ وی در انطاکیه را کشیده بودند و از روی تعدای مهرههای موزاییک شیشهای و تکههایی از مرمر رنگآمیزی شده که در آنجا به دست آمده این مطلب اثبات میشود. تاج پادشاه که مرصع به زر و سیم و مروارید و یاقوت و زهره بوده به وسیله زنجیری از طلای نازک به سقف آویخته بوده و حلقهای که زنجیر تاج را به سقف میبسته تا سال 1812م برجای بوده است[۷]. ایوان مدائن به دلیل آنکه نشانه شاهنشاهی ساسانی که در تیسفون به دست مسلمانان تصرف شد به عنوان نماد فروپاشی آن حکومت و پیروزی اسلام و «آئینه عبرت» در ادبیات دوران اسلامی شهرت یافت[۸][۹][۱۰].
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ دهخدا، علیاکبر، لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم از دورة جدید 1377، ج 3، ص 38- 37.
- ↑ یارشاطر، احسان، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر 1377، ج 3 (قسمت دوم)، ص 563.
- ↑ کریستنسن، آرتورامانوئل، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب، چاپ دهم 1379، 509.
- ↑ (Evan- Madayen) in Encyclopedia Iranic, Editcdby Ehsan Yarshater, Mazda Publishers, Costa Mesa California, 1993. V. 6, P. 447.
- ↑ ابن بلخی، فارسنامه، به اهتمام گامی لسترانج و آلن نیکلسون، تهران: دنیای کتاب، 1363، صص 21 و 69 و 72.
- ↑ گیرشمن عرومان، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمه بهرام ...............،تهران: علمی و فرهنگی،چاپ دوم 1370، صص 140- 136.
- ↑ گیرشمن، رومن، ایران از آغاز تا اسلام،ترجمه محمد معین، تهرا: علمی و فرهنگی، چاپ یازدهم 1375، ص 392. یارشاطر، همان ص 565.
- ↑ کریستنسن، آرتورامانوئل، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب، چاپ دهم 1379، ص. 25- 523.
- ↑ خاقانی شروانی، بدیلبن علی تحفهالعراقین، به اهتمام یحیی قریب، تهران: ابنسینا، 1333.
- ↑ خاقانی شروانی، بدیل بنعلی، دیوان خاقانی، ویراسته میرجلاالدین کزازی. تهران، نشر مرکز،1375
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
سهم الدین خزائی