خرمشهر
خرمشهر، مرکز شهرستان و شهری به همین نام، واقع در استان خوزستان، در جنوب غربی ایران و در مرز آبی با کشور عراق.
شهرستان خرمشهر از غرب با کشور عراق، از جنوب با شهرستان آبادان، از شرق با شهرستان شادگان، از شمال با شهرستان اهواز همسایه است[۱] و برابر با آخرین تقسیمات کشوری این شهرستان دارای 2 بخش، 3 شهر و 4 دهستان است[۲].
شهر خرمشهر با مختصات جغرافیایی ً00 َ11 ْ48 طول شرقی و ً15 َ26 ْ30 عرض شمالی و ارتفاع 3 متر از سطح دریا[۳] با آب و هوایی بسیار گرم و مرطوب در تابستانها و خنک و مناسب در زمستانها، در کنار رود مرزی اروندرود واقع است[۴].
رود کارون، از این شهر میگذرد و سپس شاخهای از آن به بهمنشیر و شاخهای دیگر به اروندرود میپیوندد. خرمشهر در منطقه بیابانی استان خوزستان و با میانگین بارندگی کمتر از 200 میلیمتر (کمترین حد بارندگی در استان) واقع شده است[۵]. خرمشهر در فاصله حدود 125 کم از سه مسیر آزاد راه و جاده درجه یک با اهواز (مرکز استان) مرتبط است و با تهران نیز حدود 994 کم فاصله دارد[۶].طول راه هوایی خرمشهر ـ تهران نیز 660 کم است[۷]. بندر خرمشهر با اهواز و تهران و بسیاری از شهرهای کشور با راه آهن متصل است و از طریق راه آبی نیز به عنوان یکی از بندرهای مهم اقتصادی کشور، با بسیاری از بندرهای داخلی و نیز کشورهای خارجی ارتباط دارد. از خرمشهر در منابع تاریخی با نامهای بندر خاراکس، بیان، خاراکس اسپاسینی و محمره یاد شده[۸]، اما اینکه این شهر دقیقاً جانشین کدام یک از این شهرها و یا شهرهای دیگری که در منابع دیگر با نامهای ناژینو، اگینس و پیان یا بیان، شهرت داشتهاند و بنیانگذاری آنها را به عیلامیان و هخامنشیان نسبت میدهند، شده است. جای تردید وجود دارد[۹]، اما لسترنج محل کنونی بندرمحمره (خرمشهر) را در کنار نهر حفار در جای سابق شهر بیان میداند[۱۰].
به هر حال پس از پایان یافتن عمر تاریخی آن شهرها، در دوران قدرتمندی طایفه بنی کعب نام «محمره» بر این شهر نهاده شد که واژهای عربی و به معنی سرخ کننده است[۱۱]. از میان شرح دلایل این نامگذاری، سرخ بودن آب کارون در این منطقه پذیرفتنیتر مینماید. در 1314 شمسی با تصویب هیأت دولت وقت نام محمره به خرمشهر تغییر یافت[۱۲]و آن هنگامی بود که این شهر کوچک که در یکی دو سده قبل روستایی بیش نبود، با احداث راه های مواصلاتی، کشف و احداث پالایشگاه و تأسیسات مختلف شهری در منطقه، به یک بندر مهم و جذب کننده جمعیت تبدیل شده بود. خرمشهر به دلیل موقعیت حساس و پر اهمیت خود در منطقه مرزی، در عمر نسبتاً کوتاه خود، شاهد حوادث تاریخی ویرانگری بوده است. این شهر در مراحل نخستین رشد خود، همواره از سوی حکام دست نشانده بغداد و بصره مورد حمله قرار میگرفت تا رقیبی برای بصره نباشد و از همین رو با کشیدن حصاری به دور آن به «کوت المحمره» شهرت یافت[۱۳].
در قرن هجدهم، خرمشهر هم توسط عثمانیها و هم از سوی انگلیس اشغال شد[۱۴] و در جنگ جهانی اول و دوم نیز از تعرض مصون نماند و حتی در جریان ملی شدن صنعت نفت به هنگام زمامداری دکتر مصدق، بارها از سوی انگلیسیها مورد تهدید واقع شد و بالاخره در جنگ مصیبتبار ایران و عراق حدود 22 ماه در اشغال نیروهای تجاوزگر بعثی قرار گرفت و شهر به ویرانهای بدل گشت. خرمشهر بالاخره در سوم خرداد 1361ش پس از جانفشانیهای بسیار آزاد شد و از همین رو این شهر مدتی نیز لقب «خونینشهر» به خود گرفت. پس از پایان جنگ، خرمشهر به عنوان نشانه پایداری و مقاومت مردم ایران، وارد مرحله جدیدی از سازندگی و عمران خود شد، به گونهای که این شهر خالی از سکنه در سرشماری 1365، به شهری با 105636 تن در سرشماری 1375 درآمد[۱۵] و طبق برآوردهای انجام گرفته، جمعیت این شهر در 1384 به 142506 تن رسیده است[۱۶].شغل عمده مردم شهر، کار در بخشهای خدمات و کشاورزی به ویژه فعالیت در کشت خرما و مرکبات است.
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ مؤسسه گیتاشناسی. اطلس گیتاشناسی استانهای کشور. تهران: گیتاشناسی، 1383، ص 117.
- ↑ دفتر تقسیمات کشوری. نشریه عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری. تهران: دفتر تقسیمات کشوری (وزارت کشور)، 1384.
- ↑ جعفری، عباس. شناسنامه جغرافیای طبیعی ایران. چ1، تهران: گیتاشناسی، 1360، ص 8 و 21.
- ↑ سازمان نقشهبرداری کشور (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور). اطلس زمینشناسی (اطلس ملی ایران). نگارش دوم، چ1، تهران: سازمان نقشهبرداری کشور، 1382، ص13.
- ↑ سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی ، جغرافیای استان خوزستان. چ3، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران، 1381، ص11-13.
- ↑ سازمان نقشهبرداری کشور. نقشه راههای ایران. تهران: سازمان نقشهبرداری کشور (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، 1380.
- ↑ جعفری. ص21.
- ↑ چکنگی، علیرضا. فرهنگنامه تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور. چ 1، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1378، ص 195.
- ↑ افشار سیستانی، ایرج. پژوهش در نام شهرهای ایران. چ2، تهران: روزنه، 1382، 293 و 294.
- ↑ لسترنج، گای. جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. چ 6، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1383، ص 52.Lestrange, G. The Lands of the Eastern Caliphate. Cambridge: University Press, 1905, P. 48.
- ↑ افشار سیستانی، ایرج. پژوهش در نام شهرهای ایران. چ2، تهران: روزنه، 1382، 293.
- ↑ افشار سیستانی، ایرج. پژوهش در نام شهرهای ایران. چ2، تهران: روزنه، 1382، 294.
- ↑ نهچیری، عبدالحسین. جغرافیای تاریخی شهرها. به کوشش ژاله راستانی، چ1، تهران: مدرسه، 1370، ص350.
- ↑ حقیقت، عبدالرفیع. فرهنگ تاریخی و جغرافیایی شهرستانهای ایران. چ1، تهران: کومش، 1376، ص201.
- ↑ نورالهی، طه. توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای 75-1335. تهران: مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، 1382، ص 248 و 269.
- ↑ مرکز آمار ایران. بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور. تهران: مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، 1382، ص 113.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
غلامحسین تکمیل همایون