جنگ جهانی اول
جنگ جهانی اول، اولین جنگ بزرگ بینالمللی (1918- 1914/ 1337- 1332ق) به علت تعارض منافع قدرتهای بزرگ و بعد از ترور فرانتس فردیناند ولیعهد اتریش و همسرش در سارایوو با حمله اتریش به صربستان آغاز شد[۱] و کشورهای شرکت کننده در جنگ به دو گروه متفقین شامل انگلستان، ایتالیا، بلژیک، پرتقال، روسیه، آمریکا، فرانسه، ژاپن و ... ومتحدین یا دولتهای مرکز شامل آلمان، اتریش، عثمانی، مجارستان و بلغارستان تقسیم شدند[۲]. این جنگ به مدت چهار سال طول کشید و در نهایت با شکست متحدین به صلح پاریس و پیمان ورسای خاتمه یافت [۳] و باعث فرو ریختن نظام بینالمللی، برهم خوردن توازن قوا میان قدرتهای بزرگ، فروپاشی روسیه تزاری و عثمانی و ورود آمریکا به جامعه بینالملل شد[۴].
با گسترش یافتن جنگ نیروهای روسیه از شمال، نیروهای انگلیس از جنوب و نیروهای عثمانی از غرب و شمال غرب علارغم اعلان بیطرفی ایران توسط دولت مستوفیالممالک در 12 ذیحجه 1332/ اول نوامبر 1914 به ایران هجوم آوردند[۵] و آلمانها توسط نیروهای خود شامل واسموس در بوشهر و جنوب، زایلر در اصفهان و بخش مرکزی، شونمان در کرمانشاه و غرب و پاشن و فویگت در همدان، سرهنگ کلاین در مناطق نفتی جنوب ویندمایر در شرق و جنوب شرق فعالتیهای خود را علیه متفقین آغاز کردند [۶]و تنها نتیجهای که از حضور آلمانها عاید ایران شد افزایش فشار روس و انگلیس به ایران و تأسیس پلیس جنوب توسط انگلستان شد و ایران که در طی معاهده 1907/ 1325 به منطقه تحت نفوذ روسیه و انگلستان و یک منطقه بیطرف تقسیم شده بود [۷]با معاهده 1915 این قرارداد را نقض و ایران را به دو منطقه تحت نفوذ تقسیم کرد[۸].
با پیشروی روسها در کتبر 1915/ ذیقعده 1332 دولت ایران فرو پاشید و کمیته دفاع ملی متشکل از دموکراتها، ملیگرایان و هواداران سیاست آلمان ابتدا در قم و سپس در اصفهان و کرمانشاه به رهبری نظامالسلطنه مافی تشکیل شد [۹] و افرادی چون میرزا حسن خوان مستوفیالممالک، میرزا حسن مشیرالدوله، سید حسن مدرس، محمدصادق طباطبایی و کامران میرزا صمصامالسلطنه از اعضای فعال این کمیته بودند[۱۰]. فیل مارشال گولتس ملی قراردادی افسران آلمانی را مامور آموزش سپاه ایران نمود ولی با پیشروی نیروهای متفقین و شکست نیروهای عثمانی این کمیته نیز از بین رفت [۱۱] (1295/ 1916). با وقوع انقلاب بلشویکی 1917 در روسیه نیروهای قزاق ایران را ترک کردند و نیروهای انگلستان به رهبری ژنرال دنسترول، ژنرال تامسون، ژنرال ملیسون، تمام ایران را در 1918م/ 1336ق اشغال کرد و عملاً قرارداد 1915 را لغو کردند و حتی بعد از پایان جنگ و تا سال 1921/ 1300 در ایران باقی ماندند[۱۲].
بعد از پایان یافتن جنگ که حاصلی جز تهیدستی، قحطی، بیماری، بینظمی برای ایران نداشت، حتی به ایران اجازه شرکت در اجلاس صلح داده نشد و خواستههای ایران شامل تخلیه ایران از قوای بیگانه، القای قرارداد 1907، جبران خسارتهای مالی جنگ، واگذاری نیروهای پلیس جنوب به ایران و تجدید نظر در عهدنامههای گذشته به هیچ نتیجهای نرسید[۱۳] و ایران عملاً بعد از جنگ با قرارداد 1919م سیدحسن وثوقالدوله تحتالحمایه انگلستان درآمد، قراردادی که با مخالفت جامعه ملل مواجه شد و به اجرا در نیامد [۱۴] و قیامهای مردمی نیز به رهبری افرادی چون صولتالدوله اسماعیلخان، رئیسعلی دلواری، حسینخان پچاقچی نیز به چندان نتیجه مشخصی نرسید[۱۵].
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ هنیگ روث بئاتریس، ریشههای جنگ جهانی اول، ترجمه فریبرز فرشیم، تهران 1371ش، ص 6 به بعد.
- ↑ اسکرین سرکلارمونت، جنگ جهانی در ایران، ترجمه غلاحسین صالحیار، تهران: سلسله 1363.
- ↑ فرهنگ تاریخ، ترجمه احمد تدین، شهین احمدی، تهران: آگاه 1399، ج 2، ص 1254. یاکتوسوربن و شارل موزل فرانسو، تاریخ روابط بینالملل، ترجمه علی بیگدلی، منصور رحمانی، تهران: عطا. 1377 صص 153- 165.
- ↑ لیتل فیلد هنری، تاریخ اروپا، ترجمه فریده قرجهداغی، تهران: علمی و فرهنگی، 1366، ص 217 به بعد.
- ↑ میروشنکف، ل. ی. ایران در جنگ جهانی اول، ترجمه. ع. دخانیاتی، تهران فرزانه 1357، ص 37- 35. همچنین، سپهر احمدعلی، ایران در جنگ جهانی، تهران: ادیب، 1362، ص 89.
- ↑ گرله اولریخ، پیش به سوی شوق، ترجمه پرویز صدری، تهران: کتاب سیامک، 1377، ج2، ص 522. همچنین نیدرمایر، زیر آفتاب سوزان، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران 1380ش، ص 17 و 32.
- ↑ سپهر، ص 363- 364. خاطرات فردریک اوکانر، ترجمه حسن زنگنه. تهران: شیرازه، 1376، ص 93 به بعد.
- ↑ سپهری، ص 89، اوکانر، ص 115 به بعد.
- ↑ اسناد محرمانه وزارت خارجه بریتانیا در باره قرارداد 1919 ایران و انگلیس، ترجمه جواد شیخالاسلامی. تهران: کیهان، ج 1، ص 83.
- ↑ ملائی توانا علیرضا، ایران و دولت ملی در جنگ جهانی اول، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخی معاصر ایران، 1378، ص 123.
- ↑ آبراهامیان یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گلمحمدی، محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشرنی 1379، ص 139.
- ↑ ذوقی ایرج، تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرتهای بزرگ (1915- 1900) تهران 1368، بخش 1، ص 167. همچنین. الپس چارلز هوارد، دخالت نظامی بریتانیا در شمال خراسان، 19- 1918، ترجمه کاوه بیات، تهران 1372، ص 35- 32 و بیات کاوه، توفان بر فراز قفقاز، تهران، 1380، ص 61- 59.
- ↑ ذوقی، ص 176- 175 و 223 همچنین. تمدن محمد، اوضاع ایران در جنگ جهانی اول، ارومیه، 1350، ص 185- 184.
- ↑ زندفر فریدون، ایران و جامعه ملل، تهران: شیرازه. 1377 صص 60- 56.
- ↑ ایرجی ناصر، ایل قشقایی در جنگ جهانی اول، تهران: موسسه نشر پژوهش شیرازه 1378، ص 25، همچنین راضی منیره، پلیس جنوب ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1381، ص 185.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
اکبر قاسمی