مدرسه چهارباغ

مدرسه چهار باغ، قابل بازیابی از https://sheykhbahaeihotel.com/fa/close-historical-places/32-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86

از شاهکارهای معماری اواخر دوره صفوی در اصفهان. این مدرسه به نام «مدرسه سلطانی» و «مدرسه مادر» نیز نامیده می‌شد. برای هر کدام از این عناوین وجه تسمیه‌ای ذکر کرده‌اند؛ مدرسه سلطانی از آن جهت گفته‌اند که در دوره «شاه سلطان حسین صفوی» (1105-1135ق/1694-1724م) بنا شده است و مدرسه چهارباغ به این دلیل نامیده‌اند که در خیابان چهارباغ واقع است. مدرسه چهارباغ را به اشتباه مدرسه «مادرشاه» نیز نامیده‌اند در حالی‌که در وقف‌نامه این بنا عنوانی به نام «مادرشاه» وجود ندارد. مادرشاه سلطان حسین تنها کاروانسرا و بازاری را وقف مدرسه کرد تا عواید آن دو عمارت صرف طلّاب و نگهداری مدرسه شود. مدرسه چهارباغ در (7-1116ق/ 7-1706م) ساخته شد و تزئینات و کاشی‌کاری آن تا (1126ق/1714م) به طول انجامید.

مدرسه سلطانی در حقیقت مدرسه‌ای برای طلّاب علوم دینی بوده است و علمای معروفی چون «محمدباقر مجلسی» در آن تدریس می‌کردند که ظاهراً به وسیله شخص شاه انتخاب می‌شدند. برای سکونت طلّاب 150 حجره در دو طبقه پیش‌بینی شده بود که همه بزرگ، خوش‌نما و استوار بودند. یکی از حجره‌های ضلع شمالی مدرسه به حجره شاه سلطان حسین مشهور است که گاه به مکانی جهت بحث و گفتگوی شاه با علما تبدیل می‌شد. حاشیه‌‌های طلاکاری شده و وجود یک بخاری زیبا و زیلویی کتیبه‌دار، امتیازات حجره پادشاه نسبت به سایر حجره‌ها بود.

مدرسه چهار باغ تا اسفند 1311ش مدرسه دینی بسیار مهمی بوده است. صد نفر طلبه از سن 14 سالگی به آن‌جا می‌رفتند و به مدت ده سال به تحصیل علم مشغول می‌شدند؛ و در همین سال طلّاب را به چند مدرسه کوچکتر فرستادند تا مدرسه را به عنوان بنای ملی و تاریخی حفظ کنند. مدرسه چهارباغ اکنون با عنوان مدرسه «امام صادق(ع)» شناخته می‌شود و کاروانسرای مادرشاه نیز تبدیل به «هتل عباسی» شده است.

معماری و تزئینات درونی و بیرونی بنای مدرسه و درختان چنار کهنسال و جریان نهر «فرشادی» از میان این مدرسه بر زیبایی آن افزوده است. این مدرسه محل تلاقی چندین رشته هنرهای زیبا از قبیل حجّاری، نقاشی، تذهیب، مینیاتور، کاشی‌کاری، معرق، گچ‌بری، خطّاطی، قطاربندی، طلاکاری، منبّت‌کاری، ملیله‌کاری، خاتم‌سازی، شبکه‌کاری و امثال این صنایع ظریف است.

مدرسه چهارباغ، چهار ایوان دارد که بیشتر کتیبه‌ها در آن ایوان‌ها قرار داده شده است؛ کتیبه‌هایی که به خط خوشنویسان معروف عصر صفوی همچون «عبدالرحیم جزایری»، «علی‌نقی امامی»، «محمدصالح اصفهانی» و دیگران زینت یافته است. در اصلی مدرسه که با نقره و طلا تزئین شده از لحاظ زرکاری و قلمزنی نمونه‌ای ممتاز و دارای الواح و کتیبه‌هایی است. انواع مختلف کاشی‌ها مانند کاشی‌های هفت رنگ با رنگ‌های طلایی، سبز، آبی‌تیره و  روشن در مدرسه به کار رفته است. مناره‌های کاشی‌کاری شده، کاشی‌های معرق اطراف گنبد، سنگاب‌های حجّاری شده، درها و پنجره‌های نفیس و چوب‌بری شده، منبر مرمرین و محراب با شکوه از قسمت‌های جالب و زیبای مدرسه چهارباغ است.

نیز نگاه کنید به

• حمام گنجعلیخان
• اصفهان
• صفویان

منبع اصلی

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،

نویسنده مقاله

شهناز چراغ