کرمان
کرمان، مرکز استان و شهرستانی به همین نام، واقع در نیمه شرقی ـ جنوبی کشور.
شهرستان کرمان از غرب با شهرستانهای زرند، رفسنجان و بردسیر، از جنوب با شهرستانهای بم و جیرفت، از شمال غرب با شهرستان راور و از شمال شرق با شهرستانهای بیرجند و نهبندان (در استان خراسان جنوبی) و از شرق با شهرستان زاهدان (در استان سیستان و بلوچستان)، همسایه است. این شهرستان برابر آخرین تقسیمات کشوری، دارای 6 بخش 13 شهر و 16 دهستان است[۱]. بخش عمدهای از شرق این شهرستان در کویر لوت قرار دارد.
شهر کرمان با مختصات جغرافیایی ً00 َ05 ْ57 طول شرقی و ً30 َ17 ْ30 عرض شمالی و ارتفاع 1755 متر از سطح دریا با آب و هوایی معتدل، خشک و کوهستانی و با میانگین بارندگی سالانه 136 میلیمتر[۲]،در فاصله 980 کیلومتری تهران، از مسیر کاشان ـ یزد، واقع است[۳].این شهر از طریق راه آهن نیز به تهران متصل است و در آینده نزدیک به زاهدان و شهر مرزی میرجاوه هم مرتبط خواهد شد[۴].گرچه بخش اعظمی از شهرستان کرمان در کویر لوت واقع شده، اما شهر کرمان با دیواره کوهستان پلوار، از کویر مذکور جدا شده و بدین ترتیب عامل ارتفاع بر اقلیم آن تأثیرگذار شده است. این شهر در منطقهای کم ارتفاع قرار دارد و توسط کوههای جوپار (4135 متر) در جنوب، پلوار (4233 متر)، سیرج (3520 متر) و جفتان (3957 متر) در شرق و کوههای باغبالا (3775 متر) و بن در (3250 متر) در شمال و حاجیآباد (2943 متر) در غرب محصور شده است[۵]. با این حال رودخانه مهمی در شهر و اطراف آن جریان ندارد و تنها رود قابل ذکر رود شور بافق است که به عنوان مهمترین رودخانه حوضه اردستان ـ یزد ـ کرمان و مانند دیگر رودخانههای این حوضه، تحت تأثیر بارندگیهای نامنظم، حالت سیلابی داشته و در تمام فصلهای سال، خشک و بیآب است[۶].شهداد، جفتان، اندوهجرد، دهنه غار، حرجند و چترود نیز از دیگر رودخانههای کرمان هستند که بیشتر از کوهستان پلوار سرچشمه میگیرند[۲].
کرمان از شهرهای باستانی ایران است. تنها در کتاب حدودالعالم، شانزده بار از آن نام برده شده است[۷]. در کتاب مذکور در وصف این شهر آمده است:
«کرمان ناحیتی است [که] مشرق وی حدود سندست و جنوب وی دریاء اعظم است، و مغرب وی ناحیت پارس است، و شمال وی بیابان سیستان است و این ناحیتیست که هر چه بسوی دریاست جایهای گرمسیر است و مردمانیاند اسمر [گندمگون] و جای بازرگانانست و اندر وی بیابانهاست و از وی زیره و خرما و نیل و نیشکر و پانیذ خیزد...»[۸]
و در عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات از کرمان چنین یاد شده است:
«ولایتیست بزرگ و مبارک اهل وی دیندار غالباً ملوک ایشان عادلاند... حد کرمان تا حد بحر فارس است و مفازه خراسان و مکران و تا طارم، متاع کرمان: رازیانه و خرما و زیره و ارزن و رکوه و نطعها و پردها و کرباس...»[۹]
و لسترنج نیز میگوید:
«یاقوت گوید کرمان در دوره سلاجقه از بهترین و آبادترین بلاد محسوب میشد، ولی در قرن هفتم که وی جغرافیای خود را مینوشت شهرهای آن ایالت خراب بود و کشتزارها بیحاصل و اهالی سرگردان و بیچاره بودند و بالاخره در پایان قرن هشتم جنگهای امیرتیمور ویرانی و خرابی کرمان را تکمیل کرد و آن ناحیه را سراسر به ورطه خرابی و بدبختی فرو برد. مقدسی در قرن چهارم کرمان را به پنج کوره، یعنی پنج ولایت، تقسیم کرده که هر ولایتی به اسم کرسی آن ولایت موسوم بوده است،...»[۱۰].
کرمان و ایالت آن در طول حیات تاریخی خود با نامها و لقبهای بسیاری از جمله جرمانیا، ژرمانیا، کارمانیا، کرمانیه، کریمان، شهر کوران، دارالامان و... شهرت داشته است[۱۱]. نام دیگر این ناحیه برابر کتیبههای هخامنشی بوتیا بوده و جزو ساتراپی چهاردهم به شمار میرفته است و بعدها: کارامانیا نام گرفت و کمکم تبدیل به کرمان شده است[۱۲].
زمان صفویه دوره آرامش کرمان بوده است اما در زمان فتنه افغان این ناحیه غارت شد و در زمان آقا محمدخان قاجار بزرگترین صدمات به شهر کرمان وارد آمد، زیرا اهالی این شهر از لطفعلیخان زند طرفداری کرده بودند[۱۳].با تأسیس استان کرمان در 1316ش و انتخاب کرمان به مرکزیت آن و احداث راههای مواصلاتی مختلف و نیز مراکز متعدد صنعتی، آموزشی و تجاری، کرمان به یکی از قطبهای مهم جذب جمعیت و سرمایه در جنوب کشور تبدیل شده است؛ به گونهای که جمعیت شهر از 62157 تن در نخستین سرشماری عمومی کشور در 1335ش به 384991 تن در سرشماری 1375ش[۱۴] و طبق برآوردهای انجام شده، در 1384ش جمعیت شهر کرمان به 529748 تن رسیده است[۱۵]. کرمان به لحاظ تولید انواع صنایع و هنرهای دستی از جمله قالی و انواع فرش و نیز داشتن جاذبههای طبیعی از جلوههای زیبای زندگی در انواع محیطهای زیستی حاشیه کویر تا دامنههای کوههای اطراف شهر و نیز دارا بودن آثار تاریخی متعدد نظیر کاروانسراها، بازارها، موزهها، مسجدها که مسجد جامع، مسجد امام، مجموعه بازار وکیل، حمام گنجعلیخان و ... از جمله آنهاست، مقصد گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور است[۱۶].
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ دفتر تقسیمات کشوری. نشریه عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری. تهران: دفتر تقسیمات کشوری (وزارت کشور)، 1384.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ جعفری، عباس. گیتاشناسی ایران. ج 3، دایرهالمعارف جغرافیایی ایران، چ 1، تهران: گیتاشناسی، 1379، ص 992.
- ↑ سازمان حمل و نقل و پایانههای کشور (وزارت راه و ترابری). اطلس جادههای ایران (ویرایش دوم). تهران: همشهری، 1380، ص133 و 134.
- ↑ سازمان حمل و نقل و پایانههای کشور (وزارت راه و ترابری). اطلس جادههای ایران (ویرایش دوم). تهران: همشهری، 1380، صIV و 28 – 26.
- ↑ مؤسسه گیتاشناسی. اطلس گیتاشناسی استانهای ایران. چ1، تهران: گیتاشناسی، 1383، ص156.
- ↑ جعفری، عباس. گیتاشناسی ایران. ج 2، رودها و رودنامه ایران، چ 2، تهران: گیتاشناسی، 1379، ص 59.
- ↑ حدودالعالم من المشرق الی المغرب. به کوشش منوچهر ستوده، تهران: طهوری، 1362، ص 229.
- ↑ حدودالعالم من المشرق الی المغرب. به کوشش منوچهر ستوده، تهران: طهوری، 1362، ص 126.
- ↑ طوسی، محمد. عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات. به کوشش منوچهر ستوده، چ2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345، ص 263 و 264.
- ↑ لسترنج، گای. جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. چ 6، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1383، ص 321. Lestrange, G. The Lands of the Eastern Caliphate. Cambridge: University Press, 1905, P. 299.
- ↑ چکنگی، علیرضا. فرهنگنامه تطبیقی نامهای قدیم و جدید مکانهای جغرافیایی ایران و نواحی مجاور. چ 1، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1378، ص 240.
- ↑ کیهان، مسعود. جغرافیای مفصل ایران، ج 2: سیاسی. تهران: ابنسینا، 1311، ص244.
- ↑ کیهان، مسعود. جغرافیای مفصل ایران، ج 2: سیاسی. تهران: ابنسینا، 1311، ص245.
- ↑ نورالهی، طه. توزیع و طبقهبندی جمعیت شهرهای ایران در سرشماریهای 75-1335. تهران: مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، 1382، ص 111 و 189.
- ↑ مرکز آمار ایران. بازسازی و برآورد جمعیت شهرستانهای کشور. تهران: مرکز آمار ایران (سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور)، 1382، ص172.
- ↑ سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی (وزارت آموزش و پرورش). جغرافیای استان کرمان. چ5، تهران: 1383، ص 80-84.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
غلامحسین تکمیل همایون