بیشاپور

بیشاپور، از شهرهای مهم روزگار ساسانیان در دهانه تنگه چوگان نزدیک کازرون. نام بیشاپور که در منابع به گونه‌های بشاپور،^[۱] به شاپور، و. ـ شاپور، شاور، بشاوور، سابور و بَی ـ شاپور در فارسی میانه به معنی خدایگان شاپور، آمده است به دومین شاه ساسانیان، شاپور^*اول منتسب است^[۲] که مرکز کوره (بخش ـ ولایت) شاپورخره (روشنی) یکی از پنج بخش اصلی فارس در زمان ساسانیان بوده است که در کنار رود شاپور ^[۳]در پایین تنگه چوگان از مهم‌ترین مراکز شهرنشینی و باستانی ایران است که بنای آن به احتمال در 266م پایان یافته است. گذشته از محله‌های مسکونی و برج و باروهای عظیم این شهر، معبد آناهیتا، تالار تشریفات، ایوان موسوم به ایوان موزائیک، مجراهای ورود و خروج آب و ... از مهم‌ترین سازه‌های معماری آن می‌باشند.

معبد آناهیتا مکعبی 14×14 با عمق 6 متر از سطح زمین از طریق کانال آب به روخانه مرتبط بوده و دیوارهای آن دو جداره با سنگ‌های تراش داده بزرگ بنا شده است. ایوان موزاییک با گچ‌بری‌ها و موزاییک‌های مزین به نقوش گیاهی و انسانی در کف بنا و تالار تشریفات (پذیرایی) 4 ایوانه و برخوردار از گنبدی عظیم که فرو ریخته است،^[۴] هر یک از مهم‌ترین نمونه‌های معماری دوره ساسانیان می‌باشند. در کناره رودخانه و بدنه صخره‌ای تنگه چوگان نقش نگاره‌هایی با مضامین، تاج‌گذاری، پیروزی بر امپراتوران رم و رقیبان داخلی، باج‌گذاری اقوام تابعه و نقش‌های آئینی از شاپور اول، بهرام اول، بهرام دوم و شاپور دوم، حک شده است که سبک طراحی پر تحرک برخی از این کتیبه‌ها (مانند نقش پیروزی شاپور اول بر رومیان) با تأکید بر جزئیات هنری با زیبایی ارائه شده است^[۵].

در یک فرسنگی تنگه چوگان و مشرف بر آن در دیواره بلند صخره غار شاپور قرار گرفته است که در دهانه آن مجسمه شاپور اول به ارتفاع 90/7 متر ^[۶]از سنگ یکپارچه تراشیده شده که غیر از مجسمه غول‌پیکر یاد شده در آثار جغرافی‌دانانی مانند مقدسی و حمدالله مستوفی است^[۷].

بیشاپور را مسلمانان در 23 (24ق) به صلح و در پی شورشی دوباره در 26ق به دست ابوموسی اشعری به جنگ گشودند^[۸]. تا اوایل سده4 قمری آبادان و آتشکده‌های آن فروزان بود. جامه‌های تولیدی آن به نام سابوری (شاپوری) شهرت داشته است^[۹]. مقدسی به وجود مسجد ارگ، جامع و مسجد خضر در بیشاپور اشاره می‌کند^[۱۰] که آثاری از آن‌ها به دست نیامده اما تزئینات اسلامی از سده دوم قمری و گچ‌بری‌های منتسب به «سبک سامره» دوره عباسی (سده3ق) نیز تخریب شدن قسمت‌های پائین کتیبه‌ها بر اثر عبور دادن کانال آب از زمان آل‌بویه^* نشان دهنده آن است که تا سده چهارم که جغرافی‌دانان آن را تحت‌الشعاع کازرون که رو به آبادانی نهاده است می‌دانند است^[۱۱]. از این زمان تا سده ششم ق که ابن‌بلخی آن را ویرانه می‌خواند و در سده هشتم که حمدالله مستوفی از هوای گرم، نامناسب و میوه‌های گرمسیری آن یاد می‌کند، و پس از آن؛ نام بیشاپور در پرتو کازرون در منابع دیده می‌شود.

نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی در بیشاپور از 1317ش به سرپرستی رومن گیرشمن، توسط هیأت باستان‌شناسی فرانسه در ایران و پس از آن موزه لوور آغاز شد و تا 1319ش ادامه یافت از آن زمان کاوش‌های پراکنده در این محوطه باستانی انجام شده است که آثار آن در موزه‌های داخلی و خارجی قرار گرفته‌اند^[۱۲].

نیز نگاه کنید به

نویسنده مقاله

↑ حدود العالم من المشرق الي المغرب. چاپ ميرحسين شاه، با مقدمة بارتولد، كابل: يوهنجي پوهنتون، 1342، ص404.
↑ → Edward. J. keal "B i š ā P ū r" in Encyclopaedia Iranica, Vol IV, MazdpubLishers, 1999, p. 287- 289
↑ لسترنج، گي. جغرافياي تاريخي سرزمين‌هاي خلافت شرقي. ترجمة محمود عرفان، تهران: علمي و فرهنگي، 1377، ص283- 284.
↑ سرفراز، علي‌اكبر؛ فيروزمندي، بهمن. مجموعة دروس باستان‌شناسي و هنر دوران تاريخي، ماد، هخامنشي، اشكاني، ساساني. تهران: مارليك و جهاد دانشگاهي، 1375، ص397- 400.
↑ هرمان، جورجينا. تجديد هنر و تمدن در ايران باستان. ترجمة مهرداد وحدتي، تهران: مركز نشر دانشگاهي، 1373، ص116.
↑ مقدسي،‌ محمد بن احمد. احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم. ليدن: مطبعه بريل، 1906، ص444 و مستوفي، حمدالله. نزهةالقلوب. تصحيح محمددبير سياقي، تهران: طهوري، 1336، ص152.
↑ The SPLendour of Iran, London, BoothcLibborn, 2001, Vol 1, p 304.
↑ بلاذري، احمد بن يحيي. فتوح‌البلدان (بخش مربوط به ايران). ترجمة آذرتاش آذرنوش، تهران: بنياد فرهنگ ايران، 1346، ص259- 260.
↑ ابن‌حوقل. سفرنامة ابن حوقل، ايران در صورةالارض. ترجمة جعفر شعار، تهران: اميركبير، 1366، ص34.
↑ مقدسي، احسن التقاسيم في معرفة الأقاليم، ص433.
↑ اصطخري، ابواسحق ابراهيم. مسالك و ممالك. به كوشش ايرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1347، ص110.
↑ كريمي، فاطمه. «باستان‌شناسي، پژوهش‌هاي باستان‌شناسي در ايران». دايرة‌المعارف بزرگ اسلامي، تهران، مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامي، 1381، ج11، ص172- 173.

منبع اصلی

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،

نویسنده مقاله

حسن باستانی راد

[1] حدود العالم من المشرق الي المغرب. چاپ ميرحسين شاه، با مقدمة بارتولد، كابل: يوهنجي پوهنتون، 1342، ص404.

[2] → Edward. J. keal "B i š ā P ū r" in Encyclopaedia Iranica, Vol IV, MazdpubLishers, 1999, p. 287- 289

[3] لسترنج، گي. جغرافياي تاريخي سرزمين‌هاي خلافت شرقي. ترجمة محمود عرفان، تهران: علمي و فرهنگي، 1377، ص283- 284.

[4] سرفراز، علي‌اكبر؛ فيروزمندي، بهمن. مجموعة دروس باستان‌شناسي و هنر دوران تاريخي، ماد، هخامنشي، اشكاني، ساساني. تهران: مارليك و جهاد دانشگاهي، 1375، ص397- 400.

[5] هرمان، جورجينا. تجديد هنر و تمدن در ايران باستان. ترجمة مهرداد وحدتي، تهران: مركز نشر دانشگاهي، 1373، ص116.

[6] مقدسي،‌ محمد بن احمد. احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم. ليدن: مطبعه بريل، 1906، ص444 و مستوفي، حمدالله. نزهةالقلوب. تصحيح محمددبير سياقي، تهران: طهوري، 1336، ص152.

[7] The SPLendour of Iran, London, BoothcLibborn, 2001, Vol 1, p 304.

[8] بلاذري، احمد بن يحيي. فتوح‌البلدان (بخش مربوط به ايران). ترجمة آذرتاش آذرنوش، تهران: بنياد فرهنگ ايران، 1346، ص259- 260.

[9] ابن‌حوقل. سفرنامة ابن حوقل، ايران در صورةالارض. ترجمة جعفر شعار، تهران: اميركبير، 1366، ص34.

[10] مقدسي، احسن التقاسيم في معرفة الأقاليم، ص433.

[11] اصطخري، ابواسحق ابراهيم. مسالك و ممالك. به كوشش ايرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1347، ص110.

[12] كريمي، فاطمه. «باستان‌شناسي، پژوهش‌هاي باستان‌شناسي در ايران». دايرة‌المعارف بزرگ اسلامي، تهران، مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامي، 1381، ج11، ص172- 173.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]