ناصر الدین شاه قاجار
ناصرالدین شاه، . (1247ه.ق – 1313 / 1830م - 1895) چهارمین پادشاه قاجار ( حک 1264 – 1313ق). او فرزند محمدشاه بود و طولانیترین دوره سلطنت را در دودمان قاجاریه گذراند.
علاقهمندی او به عکاسی (← ناصرالدین شاه عکاس) و نقاشی و اصلاحات در جهت تمرکزگرایی باعث اقدامات امیرکبیر شد[۱].
دورهاو عصر تحولات اداری، اجتماعی، اقتصادی و سیاستِ خارجی بود. با تشکیل مجلس شورای وزرائی و ایجاد شش وزارتخانه به ریاست میرزا جعفرخان مشیرالدوله موقتاً مقام صدراعظمی را حذف کرد [۲](1275ه.ق / 1858م).
ایجاد مصلحتخانه رجال دولت به ریاست عیسیخان اعتمادالدوله، تأسیس صندوق عدالت 1276ه.ق[۳]، تشکیل مجلس دارالشورای کبری 1288ه.ق از اقدامات او در «اصلاحات از بالا» بود[۴].
با تشویق میزرا حسینخان سپهسالار اولین شاه ایران شد که طیِ سه مسافرت در سالهای 1290 / ؟ م، 1295/ ؟ م، 1306 ه.ق / ؟ م به اروپا برای مدرنیزه کردن امور اقدام کرد. از جمله اقدامات او دایر شدن چراغ گاز و برق، [۵] ایجاد خط تلگراف در مسیر اروپا به هند از طریق بوشهر، رواج مدارس جدید با تأسیس دارالفنون، ماشین دودی و راهاهن، ورود ماشین چاپ و نشر اولین روزنامه رسمی ؟ م / 1851م و تأسیس مجلس وکلای تجار توسط این طبقه اجتماعی (1301ه.ق) باعث تحولات اجتماعی شد[۶].
رشد شهرنشینی از 9 درصد تا 20 درصد، شکلگیری جنبش روشنفکری با ظهور سید جمالالدین اسدابادی و میرزا ملکمخان و روزنامههای قانون، اختر و حبلالمتین، پیدایش نهضتهای مذهبی و اجتماعی از جمله نهضت با بیان 1260 ه.ق / ؟ م و جنبش تنباکو 1308 / ؟ م ه.ق ، افزایش تضاد با علما در اثر کم کردن مواجب آنان و مدارس جدید و ایجاد وزارت عدلیه و اوقاف از تحولات عمده اجتماعی ایران دوره او بود[۷].
او با درکی روشن از ضعف ایران به تشویق سرمایهگذاری خارجی در کشور پرداخت که سلطهطلبی روس و انگلیس باعث اغاز «عصر امتیازات» شد:[۸]
- اعطای تمام منابع ثروت به رویتر 1289ق / 1872م؛
- کشتیرانی در کارون؛
- تأسیس بانک شاهنشاهی 1306ق / 1889م؛
- اخذ قرضه به وثیقه گمرک بنادرِ جنوب و امتیاز راه خرمشهر- تهران به انگلیس و در مقابل اعطای شیلات خزر؛
- تأسیس بانک استقراضی؛
- شوسه کردن راه عشقاباد تا مشهد؛
- استقرار بریگاد قزاق روس به روسها از موارد انحصارطلبی بیگانگان است[۹].
قلمرو ایران در عصر ناصری محدودتر هم شد؛ جدایی افغانستان از ایران بر اساس معاهده پاریس با انگلیس 1273ه.ق/1857م و تفویض حکومت بندرعباس و بحرین به امام مسقط با دخالت انگلیس[۱۰]. انعقاد معاهده اخال با روسیه 1869م / ؟ م و تعیین رود اترک به عنوان مرز رسمی دو کشور و واگذاری همه اراضی ماورای آن به روسیه از جمله شکستهای این دوره بود[۱۱].
ناصرالدین شاه علیرغم تلاشهای اولیهاش در ایجاد تحوّلات اجتماعی و سیاسی با درک خطرات ان در اواخر سلطنتش در بستن فضای جامعه کوشید و در 1313ه.ق به دست میرزا رضا کرمانی کشته شد[۱۲]. روزنامه سفر مازندران و سفرنامه خراسان از نوشتههای اوست.
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ تیموری، ابراهیم. عصر بیخبری یا تاریخ امتیازات در ایران. تهران: 1332، چاپ اقبال، ص32-1.
- ↑ پولاک، یاکوبادوارد. سفرنامه پولاک. ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: 1361، انتشارات خوازرمی، چاپ اول، ص299-269.
- ↑ هدایت، مخبرالسلطنه مهدیقلی. خاطرات و خطرات. تهران: 1344، کتابفروشی زوار، چاپ دوم، ص81-75.
- ↑ Avery, peter Hambly G. R.G & Melville. C.p: The cambridge history of Iran cambridge university press 1st published, 1991, vol.7. p. 181-198.
- ↑ کرزن، جرج. ایران و قضیه ایران. ترجمهوحید مازندرانی، تهران: 1349، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج1، ص613-512.
- ↑ شمیم، علیاصغر. ایران در دوره قاجار. تهران: 1342، کتابخانهابنسینا، چاپ اول، ص113-98.
- ↑ لمبتون، آن، ک، س. ایران عصر قاجار. ترجمهسیمین فصیحی. مشهد: 1375، انتشارات جاودان خرد، چاپ اول، ص 289-254 و ص385-290.
- ↑ مستوفی، عبدالله. شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری ایران دوره قاجاریه. تهران: 1341، انتشارات زوار، ج4، ص329-246.
- ↑ دولتآبادی، حاجمیرزا یحیی. حیات یحیی. تهران: کتابفروشی ابنسینا، چاپ اول، بیتا، ج 1، ص110-100.
- ↑ خورموجی، محمدجعفر. حقایق الاخبار ناصری. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: 1362، نشرنی، چاپ دوم، ص117-111.
- ↑ مهدوی، عبدالرضا هوشنگ، تاریخ روابط خارجی ایران. تهران: 1349، انتشارات امیرکبیر، ص171-136.
- ↑ کرمانی، ناظمالاسلام. تاریخ بیداری ایرانیان. به اهتمام علیاکبر سعیدی سیرجانی، تهران: 1362، انتشارتِ اگاه، چاپ چهارم، بخش اول، ص128-19.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
میرحواس احمدزاده