هگمتانه
هگمتانه، تپه و شهری باستانی واقع در شهر همدان فعلی.
در زبان مادی «هنگ متنه»» به معنی «جای تجمع»[۱] احتمالاً به این دلیل بوده كه جلسات عمومی اتحادیه قبایل مادی در این محل منعقد میشده است[۲]. برای هگمتانه معانی دیگری نظیر «بازار مكاره» یا چیزی شبیه به این معنی[۳] ارائه شده در كتیبه كلمه ایلامی «هل- مته- نه» نیز به معنی سرزمین مادها است[۴].
در كتیبه تیگلات پیلسر اول (حدود 1100ق.م) برای اولین بار نام این شهر بصورت «اَمَدانه» ذكر شده[۵] و در كتیبه بیستون (ستون دوم، بند 13، سطر 76) این نام به صورت «هَگمتانَ»[۶] آمده كه احتمالاً هنگمتانَ تلفظ میشده. هرودوت نام آن را اگباتان ضبط كرده بنابر این تاریخ شهر مزبور حداقل تا قرن یازدهم ق. م میرسد. این شهر در انتهای كوههای كردستان و در ابتدای راهی بوده كه از بینالنهرین به ایران میآید.
شهر در دامنه كوه الوند به نحوی قرار گرفته كه این كوه از طرف جنوب و شرق آن را از حمله دشمنان محفوظ میداشته و همین موقیت باعث شده تا هگمتانه به عنوان پایتخت اولین شاهنشاهی ایران انتخاب شود، هر چند عدهای معتقدند كه پایتخت قدیم ماد در اینجا قرار نداشته و محل آن را در تخص سلیمان امروزی در نزدیكی دریاچه ارومیه مشخص كردهاند[۷]. هردودت مروخ یونانی بنای شهر اگباتان را به دیااكو (685- 715ق.م) نخستین پادشاه ماد نسبت داده به این شكل كه پس از انتخاب دیااكو به پادشهای او ابتدا قراولان و مستحفظینی برای خود تربیت داد و بعد مردم را بر آن داشت تا شهری تأسیس كنند و در آن قصری ساختند كه هفت قلعه داشت كه تو در تو بود و دیوار هر قلعه درونی بر دیوار قلعه بیرونی مشرف بود و آخرین دیوار بر تمام دیوارها مسلط بود، هر دیوار نیز رنگ خاصی داشت (سفید و سیاه و سرخ و آبی و زرد و قهوهای و كنگرهها نقرهای و زرین رنگ بودند)[۸]. نقوش آشوری نیز نشان میدهند كه دژهایی محاط به دیوارهای متحدالمركز در خاك ماد وجود داشته و تناوب رنگی كه ذكر شد در برجهای آشوری نیز دیده میشود. اطلاعاتی كه پولی بیوس (مورخ قرن دوم ق. م) راجع به شكوه و زیبایی وصفناپذیر اكباتان و كاخ درون این شهر كه بیش از یك كیلومتر محیط داشت، ارائه كرده نیز مؤید این گفتار است[۹].
در حال حاضر از این شهر و كاخ باستانی جز تپه باستانی هگمتانه، كه در ورودی شهر همدان فعلی از جانب قزوین واقع شده، چیزی یافت نشده و دمرگان[Demorgan] مدعی است كه از برآمدگی های زمین و تپهها، جای هفت قلعه قصر هگمتانه را تشخیص داده[۱۰]، البته از این مهمترین اثر تاریخ همدان و ایران باستان به دلایل مختلف از جمله اینكه بسیاری از قسمت های شهر در حال حاضر در زیر خانههای مسكونی واقع شده و وسیلهای جهت كاش كافی و كامل از آن موجود نیست، بسیاری از رازها ناگشوده مانده، با این حال از حفاریهای انجام گرفته بر روی این تپه آثاری به شرح زیر كشف شده: لوح زرین آریارمنه، لوح زرین ارشام، الواح زر و سیم داریوش، قطعه كوزه بنام خشایارشا، بشقابهای نقره مربوط به زمان هخامنشیان، مجموعه زینتهای هخامنشیان از طلا كه مجموعه این كشفیات نشان از آن دارد كه احتمالاً تپه هگمتانه محل خزانه پادشاهان هخامنشی بوده است. هگمتانه پس از اینكه نقش اول را به عنوان پایتخت امپراتوری ماد ایفاد كرد، دردوران تاریخی بود همچنان از اهمیت بالایی برخوردار بوده در زمان هخامنشیان بعد از پارس مقام دوم را به عنوان یكی از پایتخت ها داشته، در زمان اشكانیان كه تیسفون پایتخت بود هگمتانه اقامتگاه تابستانی شاهان اشكانی بود و ساسانیان نیز قصرهای تابستانی خود را در این شهر بنا كرد[۱۱] و این در حالی بود كه این شهر در حملات اسكندر مقدونی و اعراب و حتی زمان مغول ویرانی های بسیاری را تحمل كرده است.
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ دیاكونوف، ایگور میخائیلوویچ، تاریخ ماد، ترجمه كریم كشاورز، تهران: شركت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم 1380، ص 89.
- ↑ گیرشمن، رومن، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1346، ص 42.
- ↑ مهاجرینژاد، عبدالرضا، تاریخ ماد (از دیدگاه باستانشناسی)، تهران: سمیرا، 1384، ص 37.
- ↑ Encyclopedia Iranica, Edited by: Ehsan Yarshater, Mazda Publishers, Costa Mesa, California, 1998, V.8, p. 80.
- ↑ پیرنیا، حسن (مشیرالدوله)، تاریخ ایران باستان، تهران: دنیای كتاب، چاپ ششم 1381، ج1، ص 182.
- ↑ شارپ، رالف نارمن، فرمانهای شاهنشاهان هخامنشی، شیراز: شورای مركزی جشنهای شاهنشاهی، 1346، ص 45.
- ↑ Encyc. Iranica, V.8, p. 80.
- ↑ هرودوت، تواریخ، ترجمه وحید مازندرانی، با توضیحات علیرضا شاپور شهبازی، تهران: دنیای كتاب، چاپ دوم 1368، كتاب اول، بند 98.
- ↑ دیاكونوف، همان، ص 379، پیرنیا، همان، ص 221 و 183.
- ↑ قراگوزلو، غلامحسین، هگمتانه تا همدان، بیجا: انتشارات اقبال، بیتا، ص 93.
- ↑ مصطفوی، محمدتقی، هگمتانه آثار تاریخ همدان و فصلی در بارهابوعلی سینا، بیجا، بینا، 1332، صص 125- 81.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
سهم الدین خزائی