صفاریان
صفاریان، سلسلهای از حکمرانان ایران (حک 247-304ق / 861-1003ق) منتسب به صفار (رویگر = مسگر) خاستگاه صفاریان روستای قرنین سیستان بود و آنان نسب خود را به شاهان ایران باستان میرساندند. یعقوب پسر لیث صفار از طبقه متوسط جامعه به کمک برادرانش علی و عمرو توانست نخستین حکومت مستقل ایران پس از اسلام را بنیاد گذارد. توانایی نظامی و رفتار جوانمردانه این عیارپیشه [۱]او را در جدالهای فرقهای و نبرد با خوارج پیروز ساخت و بخشهای بزرگی از ایران مانند سیستان، [۲]کرمان، فارس و خراسان را فتح کرده و بر ربتیل شاه محلی کابل پیروز شد[۳]. او بدون رضایت خلیفه عباسی طاهریان را برانداخت (259ق / 873م) و حضوری ناموفق نیز در طبرستان برای جنگ با علویان داشت[۴].
عدم تأیید او از سوی معتمد خلیفه عباسی باعث شد که به سوی بغداد حمله کند. اما در دیرالعاقول (گندی شاپور باستانی) از سپاهیان خلیفه به فرماندهی الموفق شکست خورد و پیش از جبران شکست در همان جا درگذشت و از همان زمان ضعف صفاریان آغاز شد[۵]. برادر و جانشین او، عمرو، با خلیفه که درگیر فرو نشاندن قیام زنگیان بود رسم مدارا در پیش گرفت و حکمرانی فارس، کرمان و سیستان را به دست اورد و در جنگ با محمد بن طاهر خراسان را دوباره متصرف شد. اما در جنگ با امیر اسماعیل سامانی بر سر خوارزم شکست خورده، اسیر و به دربار خلیفه عباسی فرستاده شد (287ق) و در انجا فوت کرد یا کشته شد[۶]. سیستان به قلمرو سامانیان ضمیمه شد. هر چند خلف بن احمد، طاهر، لیث بن علی، محمد و دیگری امرای صفاری در انجا حکومت داشتند[۷]. امارت صفاریان «افرینش نظامی» [۸] بود که حکومت را به «عیاری» و شیرمردی به دست اوردند. از این رو دیوان عَرض (امور لشکری) اهمیت بسیار داشت و دستههای نظامی غلامان، عیاران، خوارج و... حضور گستردهای در سپاه صفاری داشتند.
صفاریان در امارت متکی به مردم و مظهر میهندوستی [۹] در برابر جور دستگاه خلفای عباسی بودند. زبان فارسی به روزگار انان احیاء شد، شعر فارسی جایگزین شعر عربی گردید و محمد وصیف سگزی، حنظله بادغیسی، فیروز مشرقی، ابوسلیک گرگانی و ... از شعرای زمان صفاریان بودند[۱۰]. خلف بن احمد امیرصفاری از مشوقان ادب و هنر بود و بناهایی مانند مسجد عتیق شیراز، از آثار ارزشمند این دوره میباشند. صفاریان اگرچه سنی مذهب بودند اما باورهای تحمیلی خلیفه عباسی را به ویژه در زمان یعقوب نپذیرفتند.
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ باسورث، کلیفورد ادموند. تاریخ سیستان، از امدن تازیان تا برامدن صفاریان. ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1370، ص 305.
- ↑ تاریخ سیستان. تصحیح ملکالشعرای بهار، تهران: خاور، 1314، ص 203.
- ↑ باستانیپاریزی، محمدابراهیم. یعقوب لیث. تهران: چکامه، 1365، ص 70-100.
- ↑ سیستانی، ملک شاه حسین بن شاه مسعود. احیاءالملوک. تصحیح منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 1344، ص 59.
- ↑ اشپولر، برتولد. ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه جواد فلاطوری، تهران: علمی و فرهنگی، 1369، ج 1، ص 126.
- ↑ نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر. تاریخ بخارا. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1351، ص 124.
- ↑ زرینکوب، عبدالحسین. تاریخ ایران بعد از اسلام. تهران: امیرکبیر، 1362، ص 550-555.
- ↑ فرای، ریچارد. ن. (گرداورنده). تاریخ ایران. پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1363، ج 4، ص 110.
- ↑ فرای، ریچارد. ن. عصر زرین فرهنگ ایران. ترجمه مسعود رجبنیا، تهران: سروش، 1375، ص 211.
- ↑ حاکمی، اسماعیل. ائین فتوت و جوانمردی. تهران: اساطیر، 1382، ص 94-96.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
کورش صالحی