کوچک خان جنگلی
کوچک خان جنگلی: میرزا یونس معروف به میرزا کوچک فرزند میرزا بزرگ رهبر نهضت جنگل.
میرزا کوچک خان جنگلی در رشت (1297ق) متولد شد و تحصیلاتش را در آن شهر و مدرسه محمود تهران به پایان برد. نخستین حرکت سیاسی وی در جمع روحانیون مشروطهخواه بود و پس از آن با ستارخان همکاری داشت. در پی فتح تهران در جنگ با قوای محمدعلی شاه زخمی شد و به بعد از مداوا در بادکوبه، به تهران آمد[۱] و پس از چندی به قم تبعید شد. به دلیل کمکهای او به انقلابیون کرمانشاه به تهران بازگردانیده و در باغشاه زندانی شد پس از آن، با چند نفر از ملّیون که علاقمند به اتحاد اسلام بودند متفق شد که وحدت اسلامی، اعاده مشروطیت، قطع ایادی اسبتداد و مبارزه با نیرنگ بازان را سرلوحه کارشان قرار دهند. این جمع دو دسته معتقد به مبارزه ملایم و مقاومت مسلحانه و میرزا جزو دسته دوم بود[۲].
میرزاعلی خان دیوسالار از مجاهدان مشروطه به مازندران رفت اما پس از جدایی از او به لاهیجان رفت و دکتر حشمت، حاجی احمد کسائی و سلطان داودخان و برادرش غلامرضاخان و احسان الله خان با او همراه شدند و به گرد او جمع شدند و کمیته اتحاد اسلام را درگیلان به وجود آورند[۳].
روزنامه جنگل نیز که ناشر افکار نهضت بود توسط حسین کمالی افکار نهضت را نشر میداد. آلمانها و عثمانیان (متحدین) در ابتدا از او در برابر روسیه حمایت کردند. میرزا مدتی نیز با نیروهای انگلیس برای راندن نیروهای بلشویک از گیلان همکاری کرد و سپس خود با احسان الله خان به حکومت انقلابی گیلان پیوست و چون بلشویکها از قوای قزاق و انگلیس شکست خوردند به انزلی عقب نشست. میرزا در پسیخان ناحیه از جنگلهای شمال کمین گرفت و علیه دولت مرکزی قیام کرد[۴]. هرج و مرج سیاسی اواخر سال 1338ق و اوایل 1339ق/ فروردین تا دیماه 1299ه. ش/ 1920م حکومت مرکزی در گسترش قیام جنگل بسیار مؤثر افتاد.
سیدضیاء که وارث پیمان مودت با شوروی شد با کسب اطمینان از طرف شوروی تصمیم به براندازی نهضت جنگل گرفت[۵]. اما در عملیاتهای دوره قوامالسلطه نیروی جنگل در مازندران و به رهبری احسانالله خان در تنکابن از قوای دولتی شکست خورد و میرزا و خالو قربان نیز که به کمک او شتافتند شکست خوردند. اختلافهای آنان موجب جداییشان از یکدیگر شد. احسان الله خان به باکو گریخت و خالوقربان از میرزا جدا شد و حیدرعمواوغلی به دست میرزا به قتل رسید و میرزا در (مهر ماه 1300ه. ش/ 1921م) به جنگل پناه برد. کابینه قوامالسلطنه در مجلس دچار تشنج شد و سردار سپه (رضاخان) شخصاً کار جنگل را دنبال کرد.
سعدالله خان حکمران مازندران نیز طبق که به احمدشاه برای تصفیه جنگل داده بود در صدد تسلیم میرزا برآمد[۶]. میرزا که تسلیم شدن به دولت ایران و فرار به شوروی را نمیپذیرفت سرانجام در پی مقاومت در برابر رضاخان بعد از تسلیم شدن خالو قربان، با یک نفر آلمانی که از دوستان صمیمی بود در گردنه بین طالش و خلخال از سرما هلاک گردید[۷]. (آذرماه 1300ه. ش/ 1921م) نهضت جنگل از نظر مالی متکی به منطقه بود و گاهی با کمکهای طرفداران و گاهی مصادره اموال خوانین و عوارض کالا به میزان یکدهم تأمین میشد. تعدادی از عناصر خارجی نیز با آنان همکاری میکردند. رئیس مدرسه نظام یک آلمانی به نام ویلیامفن پاشن بود و چند اتریشی به نامهای استریخ، اشنایدر و والتریخ به آنان آموزش نظامی میدادند. تغییرات سیاسی در شوروی و حکومت مرکزی ایران، اختلاف نظر بین سران جنگل و تغییر سیاست انگلستان از مهمترین عوامل سرنگونی نهضت جنگل بود[۸].
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ میراحمدی، مریم، پژوهشی در تاریخ معاصر ایران، مشهد، آستان قدس، 1364، ص 21.
- ↑ مدنی، جلالالدین، تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران، ج 2، قم، اسلامی، بیتا، صص 249- 243.
- ↑ فخرائی، ابراهیم، سردار جنگل، تهران، جاویدان، 1357، ص 94.
- ↑ آوری، پیتر، تاریخ معاصر ایران، ج 1، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، عطایی، 1373، صص 412 و 411.
- ↑ هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، تاریخ روابط خارجی ایران، تهران، امیرکبیر، 1375، ص 369.
- ↑ شمیم، علی اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، مدبّر، 1378، ص 622.
- ↑ لنچوفسکی، گئورگ، رقابت روسیه و غرب در ایران، ترجمه اسماعیل راشین، تهران، جاویدان، 1356، ص 96.
- ↑ فوران، جان، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا، 1378، 298.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
کورش صالحی