میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی
قائم مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم (1193-1251ه ق)، مشهور به قائم مقام، وزیر، دیوانی، و صدراعظم دوره قاجار، متولد «هزاوه» فراهان. پس از فراگیری دانشهای معانی بیان و عروض، لغت عرب، عرفان، ریاضی، اخلاق و...[۱] به واسطه پدرش میرزا عیسی (میرزا بزرگ قائم مقام) در دستگاه حاجی ابراهیمخان کلانتر راه یافت. در ابتدا منشأت دولتی را مینگاشت و به حمایت حاجی ابراهیم خان در سلک خدمتگزاران دیوان درآمد[۲].
قائم مقام تا سال 1226ق در تهران به خدمات دیوانی اشتغال داشت. پس از مرگ برادرش میرزا حسن که پیشکاری عباس میرزا نایبالسلطنه را داشت به درخواست پدرش به تبریز آمد و به جای برادرش پیشکاری عباس میرزا را عهدهدار شد و در سفر و حضر ملازمت خدمت عباس میرزا را داشت[۳]. پس از فوت پدر مشاغل و وظایف او را به دست آورد، او را سید الوزراء نیز گفتهاند. در سال 1238ق لقب قائم مقام به وی اعطا شد[۴]. در سفر و حضر ملازمت خدمت عباس میرزا را داشت. دوران ساسانی تمامی آثار و منابع مر به سعایت معاندان، عباس میرزا از فتحعلی شاه خواست او را عزل کند. فتحعلی شاه او را به تهران احضار کرد و این انفصال دو سال به طول انجامید[۵]. قائم مقام در اوائل جنگهای دوم ایران و روس مجدداً به خدمت عباس میرزا در آمد[۶]. در سال 1241ق با دختر فتحعلیشاه گوهر ملک خانم ازدواج کرد[۷]. با شروع مرحله دوم جنگهای ایران و روس او مخالف شروع جنگ بود[۸]. در قرارداد ترکمانچای جزو هیأت اعزامی ایران بود[۹]. پس از شروع اغتشاشات داخلی در یزد، کرمان، خراسان، به دستور فتحعلی شاه، عباس میرزا به سرکوبی این شورش اعزام شد و قائم مقام نیز همراه ولیعهد بود. پس از سرکوبی آنها به همراه عباس میرزا به تهران آمد[۱۰]. در سال 1248ق عباس میرزا مأمور حمله به هرات شد اما به علت کسالت، پسرش محمدمیرزا عهدهدار جنگ شد و قائم مقام نیز با سپاهی به حمایت وی اعزام شد[۱۱]. با مرگ عباس میرزا، قائم مقام از ولیعهدی محمدمیرزا حمایت کرد، ولیعهد نیز او را به سمت وزارت خود انتخاب کرد[۱۲]. پس از مرگ فتحعلی شاه، محمد میرزا با حمایت قائم مقام توانست بر سایر مدعیان سلطنت غالب آید و به پادشاهی برسد، و مقام صدارت عُظمی را به قائم مقام واگذار کند.
قائم مقام با دخالت بیگانگان به مبارزه پرداخت و در اداره و تدبیر امور مملکت تا آنجا پیش رفت که بدون اعتنا به شاه به اداره امور میپرداخت و حتی گزارشهای روزانه خود را به شاه ارائه نمیکرد. مخالفان وی که عبارت بودند از درباریان، سفارتهای خارجی و شاهزادگان که هر یک از وی کینه داشتند این امر را بهانه قرار داده و به محمدشاه این مطلب را القاء کردند که قائم مقام قصد تغییر تاج و تخت را دارد[۱۳]. سرانجام محمدشاه مخفیانه دستور قتل او را داد و مأموران وی را شبانه خفه کردند (30 صفر 1251ق). او را در حرم عبدالعظیم(ع) دفن کردند[۱۴].
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ فائقی. ابراهیم. آشنایی با قائم مقام فراهانی. بی جا. انتشارات زرقلم، 1373، ص 37.
- ↑ اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان. صدرالتواریخ. به اهتمام محمد مشیری، تهران: سازمان انتشارات وحید، 1349، ص 145.
- ↑ پناهی سمنانی. قائم مقام فراهانی چهره درخشان ادب و سیاست. تهران: نشر ندا، 1376، ص 64.
- ↑ پناهی سمنانی. قائم مقام فراهانی چهره درخشان ادب و سیاست. تهران: نشر ندا، 1376، ص 123-122.
- ↑ علی قلی میرزا. اکسیرالتواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: انتشارات سمن، 1370، ص 398.
- ↑ فلسفی، بهرام. قائم مقام در آیینه زمان. بی جا، ناشر کتاب آخرین، 1373، ص 164.
- ↑ پناهی سمنانی. قائم مقام فراهانی چهره درخشان ادب و سیاست. تهران: نشر ندا، 1376، ص 71.
- ↑ نفیسی، سعید. تاریخ اجتماعی و سیاسی در دوره قاجار. تهران: بنیاد، 1345، ج 1.
- ↑ هوشنگ مهدوی، عبدالرضا. تاریخ روابط خارجی ایران. تهران: امیرکبیر، 1349، ص 236.
- ↑ فائقی. ابراهیم. آشنایی با قائم مقام فراهانی. بی جا. انتشارات زرقلم، 1373، ص 88-77.
- ↑ لسانالملک سپهر، محمدتقی. ناسخالتواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر، 1377، ج 1، ص 504-500.
- ↑ ساسانی، خانملک. سیاستگران دوره قاجار. تهران: هدایت، 1338، ص 48-47.
- ↑ محمود، محمود. تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم. تهران: اقبال، 1367، ج 1، ص 340.
- ↑ شمیم، علی اصغر. ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: مدبر، 1375، ص 128.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
اکبر فلاحی