مجلس شورای ملی 2
مجلس شورای ملی، (1324ق / 1906م -1357ش)، مجلس قانونگذاری ایران از صدور فرمان مشروطیت تا سقوط حکومت پهلوی*.
نخستین دوره مجلس شورای ملی که دستاورد پیروزی انقلاب مشروطه* بود، 18 شعبان 1324ق / 18 اکتبر 1906م در حضور مظفرالدین شاه قاجار گشایش یافت[۱]. مبنای انتخابات این دوره صنفی بود[۲] و طبقات گوناگون اجتماعی مانند اعیان، خوانین، شاهزادگان، روحانیان، تجّار و اصناف نمایندگانی در مجلس داشتند[۳]. از میان آنان 60 نماینده از تهران و 96 نماینده از سایر شهرها انتخاب شدند، و به ریاست صنیعالدوله نخستین قانون اساسی و متمم آن را تدوین کردند[۴]. از میان نمایندگان سرشناس این دوره میتوان به صنیعالدوله (نخستین رئیس مجلس)، حاج شیخ علی نوری، احتشامالسلطنه، وثوقالدوله، حاج حسین امینالضرب، معینالتجار بوشهری و سید حسن تقیزاده اشاره کرد. ارباب جمشید نمایندگی زرتشتیان را بر عهده داشت و ارامنه و کلیمیان وکالت خود را به سید محمد طباطبایی* و سید عبدالله بهبهانی* داده بودند.
در پی مخالفتهای محمدعلی شاه با مشروطیت، مجلس به دستور لیاخوف، فرمانده روسی بریگارد قزاق و حاکم نظامی تهران در 23 جمادیالاول 1326ق، به توپ بسته و منحل شد[۵].
دوره دوم مجلس پس از عزل و تبعید محمدعلی شاه در 1327ق آغاز به کار کرد[۶]، اما در پی اولتیماتوم روسیه مبنی بر اخراج مورگان شوستر(M. Shuster)، مستشار مالی آمریکایی، و نپذیرفتن مجلس، نایبالسلطنه و دولت در 1329ق / 1911م مجلس را منحل کردند[۷]. دوره سوم مجلس پس از 3 سال همزمان با آغاز جنگ جهانی اول گشایش یافت، اما به سبب مهاجرت گروه بزرگی از وکلا به قم، در واکنش به پیشروی نیروهای روسیه به سوی تهران، تعطیل شد[۸].
دوره چهارم مجلس 6 سال بعد و در پی سقوط کابینه سید ضیاءالدین طباطبایی* در 1300ش گشایش یافت و به مبارزه جدی با نفوذ بریتانیا در ایران پرداخت[۹]. تشکیل مجلس پنجم در 1302ش، که اکثریت آن را اعضای حزب تجدد، متشکل از هوادارن سردار سپه، تشکیل میدادند، به انقراض سلسله قاجاریان انجامید. آیتالله مدرس از جمله نمایندگان این دوره بود[۱۰]. نخستین دوره انتخابات در عصر پهلوی برای مجلس ششم در 1305ش انجام گرفت[۱۱]، و از آن پس در انتخابات دورههای هفتم تا سیزدهم، نمایندگان ملت به اشاره و صلاحدید شاه انتخاب میشدند[۱۲][۱۳].
پس از اشغال ایران به وسیله قوای متفقین و سقوط رضاشاه* پهلوی در 1320ش، نمایندگان مجلس دوازدهم که پیش از آن مطیع شاه بودند، به انتقاد از او پرداختند[۱۴]. مجلس سیزدهم (آبان 1320- آبان 1322ش)، بیشتر بر رقابتهای رجال سیاسی مانند سید ضیاءالدین طباطبایی و احمد قوام* و محدود نگاه داشتن قدرت محمدرضا شاه* متمرکز بود[۱۵]. انتخابات مجلس چهاردهم (1322ش)، تحت تأثیر دخالتهای بریتانیا، شوروی و ایالات متحده در مناطق تحت اشغال هر یک از آنها بود[۱۶].
در اواخر کار همین مجلس ماجرای قیام پیشهوری* و غائله آذربایجان آغاز شد و نمایندگان مجلس احمد قوام* را برای حل این مسئله به نخستوزیری انتخاب کردند[۱۷]. انتخابات مجلس پانزدهم در 1326ش با دخالت گسترده به نفع حزب دولتی دموکرات* به رهبری قوام انجام شد[۱۸]. اعتراض دکتر محمد مصدق* و جمعی از همفکرانش به تقلب گسترده ارتش و دربار در انتخابات مجلس شانزدهم در 1328ش به تشکیل جبهه ملی* انجامید[۱۹]. اعضای این جبهه توانستند با فرستادن چند نماینده به مجلس، قانون ملی شدن صنعت نفت ایران را به تصویب برسانند[۲۰]. انتخابات مجلس هفدهم (1331ش) در دوران نخستوزیری مصدق انجام شد، اما دوره هفدهم به پیشنهاد خود او در جریان یک همهپرسی منحل شد[۲۱].
پس از کودتای 28 مرداد 1332ش،* انتخابات مجلس بار دیگر جنبه نمایشی به خود گرفت و شاه و دربار در انتخاب نمایندگان و تغییر نتیجه انتخابات دخالت کردند. پیروزی انقلاب اسلامی* در 1357ش به فعالیت مجلس شورای ملی پس از 24 دوره پایان داد. مهندس عبدالله ریاضی و دکتر جواد سعید، رؤسای آخرین دوره مجلس شورای ملی، تنها چند ماه پس از انقلاب اسلامی اعدام شدند[۲۲].
نیز نگاه کنید به
مآخذ
- ↑ عاقلی، باقر. روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران: گفتار، 1369، ج 1، چ 6، ص 10.
- ↑ ناظمالاسلام کرمانی. تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: امیرکبیر، 1381ش، چ 6، ص 515.
- ↑ کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر، 1349، ص 123.
- ↑ کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر، 1349، ص. 183 به بعد.
- ↑ تقیزاده، سیدحسن. زندگی طوفانی. به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی، 1372، ص 60، 61، 75.
- ↑ آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گلمحمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی، 1382، ص 127.
- ↑ همایون کاتوزیان، محمدعلی. دولت و جامعه در ایران؛ انقراض قاجار و استقرار پهلوی. ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز، 1379، ص 91-95.
- ↑ کسروی، احمد. تاریخ 18 ساله آذربایجان. تهران: امیرکبیر، 1333، ص 623 به بعد.
- ↑ غنی، سیروس. ایران؛ برآمدن رضاخان. ترجمه حسن کامشاد. تهران: نیلوفر، 1380، چ 3، ص 253.
- ↑ بهار، محمدتقی. تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران. تهران: امیرکبیر، 1363، چ 4، ج 2، ص 27 به بعد.
- ↑ همایون کاتوزیان، محمدعلی. دولت و جامعه در ایران؛ انقراض قاجار و استقرار پهلوی. ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز، 1379، ص 411.
- ↑ بولارد، ریدر ویلیام. خاطرات سر ریدر ویلیام بولارد سفیرکبیر انگلستان در ایران. ترجمه غلامحسین میرزا صالح، تهران: طرح نو، 1378، ص 125.
- ↑ تقیزاده، سیدحسن. زندگی طوفانی. به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی، 1372، ص ص 209.
- ↑ عاقلی، باقر. روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران: گفتار، 1369، ج 1، ص 237.
- ↑ آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گلمحمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی، 1382، 216-228.
- ↑ آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گلمحمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی، 1382، ص 228-230.
- ↑ همایون کاتوزیان، محمدعلی. مصدق و نبرد قدرت. ترجمه احمد تدین، تهران: رسا، 1379، چ 3، ص 125.
- ↑ همایون کاتوزیان، محمدعلی. مصدق و نبرد قدرت. ترجمه احمد تدین، تهران: رسا، 1379، جلد 3، ص. 127-128.
- ↑ عاقلی، باقر. روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران: گفتار، 1369، ج 1، ص 304، 305.
- ↑ همایون کاتوزیان، محمدعلی. دولت و جامعه در ایران؛ انقراض قاجار و استقرار پهلوی. ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز، 1379، ص 180-181.
- ↑ همایون کاتوزیان، محمدعلی. دولت و جامعه در ایران؛ انقراض قاجار و استقرار پهلوی. ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز، 1379، ص 342.
- ↑ طلوعی، محمود. بازیگران عصر پهلوی. تهران: نشر علم، 1372، چ 3، ج 2، ص 747-748.
منبع اصلی
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی (1398). دانشنامه ایران. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشارات بین المللی الهدی،
نویسنده مقاله
امید پارسانژاد